Παράρτημα:Γραμματική (νέα ελληνικά)

Γλώσσα: Νέα ελληνικά » Γραμματική » Παράρτημα:Γραμματική ««« Παραρτήματα γραμματικής

Οι σημειώσεις για τη Γραμματική της νεοελληνικής κοινής που ακολουθούν και οι κλιτικοί πίνακες του Βικιλεξικού λαμβάνουν υπ' όψιν τα εγκεκριμένα βιβλία γραμματικής που διδάσκονται στα σχολεία της Ελλάδας τη Νεοελληνική Γραμματική Τριανταφυλλίδη, 1941 Επίσης δείτε Παράρτημα:Ελληνική γλώσσα: οι περίοδοι και οι ποικιλίες της ελληνικής γλώσσας Φωνητική, Φωνολογία Φωνητική Φθόγγοι Βικιλεξικό:Οδηγός προφοράς (Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο) Παράρτημα:Προφορά/ελληνικά το ΔΦΑ για τα νέα ελληνικά Κατηγορία:Φωνητική (νέα ελληνικά) οι όροι της φωνητικής φωνητική - Λεξικό γλωσσολογικών όρων - Digital PanGloss, όροι στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας (2006‑08) Φωνολογία φώνημα Το φωνολογικό σύστημα. Τα φωνήματα Φωνολογία της Νέας Ελληνικής στη Βικιπαίδεια  φωνολογία - Λεξικό γλωσσολογικών όρων - Digital PanGloss, όροι στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας (2006‑08) .pdf Κάππα, Ιωάννα. Φωνολογία. Βασικές έννοιες. Πανεπιστήμιο Κρήτης, 2002. Οι συνδυασμοί των φωνημάτων σύμπλεγμα, δίφθογγος φωνοτακτικοί κανόνες της νέας ελληνικής Πάθη φωνηέντων συνίζηση, συναίρεση, έκθλιψη, αφαίρεση, συγκοπή, αποκοπή διαφοροποιήσεις αρχικών φωνηέντων: αποβολή, πρόταξη, αλλαγή Πάθη συμφώνων αποβολή, ανάπτυξη αφομοίωση α) ως προς το σημείο άρθρωσης, β) ως προς την ηχηρότητα ↑ Τελικό ν Παράρτημα:τελικό ν (νέα ελληνικά) Ο τόνος της λέξης οξύτονος, παροξύτονος, προπαροξύτονος, έγκλιση τόνου νόμος τρισυλλαβίας Κατηγορία:Λέξεις χωρίς τόνο στην προφορά (νέα ελληνικά): συνήθως προφέρονται μαζί με την επόμενη ή την προηγούμενη λέξη → δείτε και τον όρο φωνολογική λέξη Κατηγορία:Λέξεις με δύο τόνους στην προφορά (νέα ελληνικά): είτε ξενικές λέξεις με διπλό τόνο, είτε ορισμένοι Επιτατικοί όροι για έμφαση. Για τον τόνο στη γραφή, δείτε #Κανόνες τονισμού Ο τόνος της φράσης (επιτονισμός) επιτονισμός Προφορικός συλλαβισμός συλλαβοποίηση (προφορική. Για τον συλλαβισμό στα κείμενα, βλ. Συλλαβισμός) μονοσύλλαβος, δισύλλαβος, τρισύλλαβος, πολυσύλλαβος σ1:λήγουσα, σ2:παραλήγουσα, σ3:προπαραλήγουσα, αρχική συλλαβή .pdf Κάππα, Ιωάννα. Κεφάλαιο 4. Συλλαβική δομή. Πανεπιστήμιο Κρήτης, 2002. (Αναφέρεται σε θέματα όπως: Συλλαβοποίηση. Κλίμακα ηχητικότητας. Κλίμακα συμφωνικής ισχύος. Νόμος συλλαβικής επαφής.) ↑ H γραφή Κατηγορία:Ορθογραφία (νέα ελληνικά) 10. Οδηγίες για την παρουσίαση των κειμένων στο Διοργανικό εγχειρίδιο σύνταξης κειμένων @europa.eu Γράμματα Κατηγορία:Ελληνικό αλφάβητο, διπλά γράμματα: ξ, ψ. δίψηφα το διπλό ρο → δείτε στο λήμμα ρρ πότε διπλασιάζεται το ρο Τα τονικά σημάδια μονοτονικό σύστημα: τόνος, διαλυτικά, απόστροφος, υποδιαστολή #Κανόνες τονισμού στο μονοτονικό σύστημα Πηγές: Νόμος του 1982 → δείτε  σημειώσεις στο λήμμα «μονοτονικό» Τόνος και άλλα ορθογραφικά σημεία - #Γραμματική Δημοτκού, Φιλιππάκη Γραφή#Τα τονικά σημάδια - #Γραμματική Γυμνασίου Κανόνες τονισμού Για τον τονισμό στην προφορά, δείτε #Ο τόνος της λέξης Τοποθέτηση τόνου Δεν τοποθετείται τόνος σε λέξεις γραμμένες με κεφαλαία. ΛΕΞΗ Σε παλιότερα βιβλία, βλέπουμε πνεύματα και τόνους ακόμη και σ' αυτές. λέξη Τοποθετείται τόνος στα αριστερά σε #Κεφαλαίο αρχικό γράμμα ⮡  Όμηρος Σε δίψηφα φωνήεντα, τοποθετείται στο δεύτερο γράμμα. ⮡  παίζω, οίκος, Οίκος, ναύτης Τοποθείται τόνος στα δεξιά αριθμού δηλώνοντας τα λεπτά της ώρας (17:30΄) ή στην ελληνική αρίθμηση (Α΄, Β΄, γ΄, δ΄) Κανόνες τονισμού στο μονοτονικό σύστημα Τόνο παίρνει κάθε λέξη που έχει περισσότερες από μία συλλαβές, κάθε λέξη που δεν είναι μονοσύλλαβη κατά, ούτε,είπε ειδικά για το διά, δείτε και τη γραφή δια Διατηρείται σε έκθλιψη (ούτ' αυτός) Διατηρείται σε αποκοπή (κόψ' τον) Αλλά χάνεται όταν έχει συμβεί αφαίρεση τονισμένου φωνήεντος (ή δίψηφου) (μου 'πε μου είπε) Κατηγορία:Λέξεις χωρίς τόνο στη γραφή (νέα ελληνικά) Για το πολυτονικό σύστημα, δείτε Παράρτημα:Γραμματική (αρχαία ελληνικά)#Τονισμός. Εγκλιση του τόνου - εγκλιτικά Γράφονται (και προφέρονται) με δύο τόνους λέξεις που ακολουθούνται από αδύνατους τύπους αντωνυμιών (ασθενείς αντωνυμίες) όπως του εγώ, δικός μου ⮡  ουσιαστικό: ο δάσκαλός μου ⮡  επίθετο: όμορφή μου εσύ! ⮡  ρήμα: φώναξέ τον! ⮡  άκλιτη μετοχή: γράφοντάς το, σκέφτηκα καλύτερα ⮡  επίρρημα: απέναντί μου Δείτε και τις #Εξαιρέσεις για τον τονισμό των μονοσύλλαβων αδύνατων τύπων της προσωπικής αντωνυμίας. !! Εξαιρέσεις: μονοσύλλαβες λέξεις που παίρνουν τόνο το διαζευτικό ή ώστε να ξεχωρίζει από το θηλυκό άρθρο η. ⮡  Ήρθε η Μαρία; Νομίζω πως ήρθε ή η Μαρία ή η Ελένη· δεν είμαι σίγουρος. τα ερωτηματικά πώς; & πού; ώστε να ξεχωρίζουνε από τα πως και που ⮡  Μου είπες πως πήγες στη Λάρισα. Θα μου πεις και πώς πήγες; Με αυτοκίνητο; ⮡  Πού να σου τα λέω: πήγα με το ποδήλατο! οι αδύνατοι τύποι της προσωπικής αντωνυμίας εγώ (μου, σου, του, της, τον, την, το, μας, σας, τους, τις, τα), όταν στην ανάγνωση υπάρχει περίπτωση να θεωρηθούν #εγκλιτικές ⮡  η δασκάλα μου μου είπε ⮡  η δασκάλα μού είπε (είπε σε μένα - είναι άγνωστο αν αυτή η δασκάλα είναι η δική μου δασκάλα ή κάποια άλλη) ⮡  Η δασκάλα μου είπε ότι τα πήγα καλά στο διαγώνισμα. (εννοείται: η δική μου δασκάλα) μονοσύλλαβες λέξεις που ακολουθούνται από τους ρηματικούς τύπους (σε όλα τα πρόσωπα και αριθμούς) μπω, βγω, βρω, 'ρθω και προφέρονται με έμφαση ⮡  θά 'ρθω (προφορά: ΔΦΑ : /ˈθaɾθo/ είθε νά βρω (προφορά /ˈiθe ˈnavɾo/) αλλά: θα 'ρθω = θα έρθω (Χρειάζεται διευκρίνιση: ο τόνος θα μπει μόνο ως ένδειξη επιτονισμού;) Για δύο τόνους σε μια λέξη δείτε #έγκλιση - για δύο τόνους στην προφορά, δείτε Κατηγορία:Λέξεις με δύο τόνους στην προφορά (νέα ελληνικά) H στίξη υπερτμηματικά στοιχεία: τελεία ( . ), άνω τελεία ( · ), κόμμα ( , ), ερωτηματικό ( ; ), θαυμαστικό ( ! ), διπλή τελεία ή άνω και κάτω τελεία ( : ), παρένθεση ( ( ) ), αποσιωπητικά ( ... ), παύλα ( – ), διπλή παύλα ( – – ), τα εισαγωγικά ( « » ), ενωτικό ( - ). Τυπογραφικός συλλαβισμός Κανόνες συλλαβισμού: νέο σύστημα, παλιό σύστημα (για την προφορική συλλαβοποίηση δείτε Προφορικός συλλαβισμός) αναλυτικά, στη σελ.489, κεφάλαιο «Συλλαβισμός» Παπαναστασίου, Γιώργος. Νεοελληνική ορθογραφία, ιστορία, θεωρία, εφαρμογή. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη), 2008 (1η έκδοση) ΙSBN 978‑960‑231‑131‑8 συνοπτικά, στο λήμμα «συλλαβισμός» - Μπαμπινιώτης, Γεώργιος (2002). Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας (Βʹ έκδοση). Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας.  (Αʹ έκδοση: 1998) Λεξικά με συλλαβισμό: Χαραλαμπάκης, Χριστόφορος (επιμέλεια) (2014). Χρηστικό λεξικό της νεοελληνικής γλώσσας. Αθήνα: Ακαδημία Αθηνών.  (ψηφιοποιημένη έκδοση από το 2023, συντομογραφίες-σύμβολα) για τους συντάκτες: το πρότυπο {{Π:Χρηστικό}} Σχολικά βιβλία με συλλαβισμό λέξεων: Εικονογραφημένο Λεξικό. Το πρώτο μου λεξικό. Α΄Β΄Γ΄Δημοτικού. Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, χ.χ.. πρόσβαση:2021.03.08. και οι σχολικές Γραμματικές (όπως το 2020) στη #Βιβλιογραφία ↑ Συντομογραφίες Κατηγορία:Συντομομορφές (νέα ελληνικά) συντομομορφές: αρκτικόλεξο, ακρωνύμιο, συντομογραφία

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ της ΚΟΙΝΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ Φωνητική - Φωνολογία τονισμός • τελικό ν • κύρια • κεφαλαία Φωνητική Φθόγγοι Φωνολογία Το φωνολογικό σύστημα. Τα φωνήματα Οι συνδυασμοί των φωνημάτων Πάθη φωνηέντων Πάθη συμφώνων Παράρτημα:τελικό ν (νέα ελληνικά) Ο τόνος της λέξης Ο τόνος της φράσης (επιτονισμός) Προφορικός συλλαβισμός H γραφή Γράμματα Τα τονικά σημάδια Κανόνες τονισμού Η στίξη Τυπογραφικός συλλαβισμός Συντομογραφίες ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ  1. Άρθρο οριστικό άρθρο αόριστο άρθρο  2. Ουσιαστικά Ουσιαστικά - δείτε και Παράρτημα:Ουσιαστικά Κύρια ονόματα Εθνικά ονόματα Κεφαλαίο αρχικό γράμμα Αριθμός Γενική Δοτική Κλίσεις, ανώμαλα ουσιαστικά  3. Επίθετα Επίθετα στο Παράρτημα:Επίθετα & Μετοχές: Κλίση επιθέτων & μετοχών Άκλιτα επιθετα Παραθετικά των επιθέτων  4. Αριθμητικά Αριθμητικά: εισαγωγή Αριθμητικά επίθετα Απόλυτα αριθμητικά Τακτικά αριθμητικά Πολλαπλασιαστικά αριθμητικά Αναλογικά αριθμητικά Αριθμητικά ουσιαστικά  5. Αντωνυμίες Αντωνυμίες: εισαγωγή Προσωπικές αντωνυμίες Κτητικές αντωνυμίες Αυτοπαθείς αντωνυμίες Οριστικές αντωνυμίες Δεικτικές αντωνυμίες Αναφορικές αντωνυμίες Ερωτηματικές αντωνυμίες Αόριστες αντωνυμίες  6. Ρήματα Ρήματα: εισαγωγή Τα παρεπόμενα του ρήματος Ο σχηματισμός του ρήματος Το βοηθητικό ρήμα έχω Το βοηθητικό ρήμα είμαι Οι συζυγίες Ρήματα της πρώτης συζυγίας Ρήματα της δεύτερης συζυγίας Ιδιόκλιτα (συνηρημένα) ρήματα Ρήματα ελλειπτικά, απρόσωπα και αποθετικά Ρήματα ανώμαλα  7. Μετοχές  8. Επιρρήματα Επιρρήματα: εισαγωγή Καταλήξεις επιρρημάτων Παραθετικά των επιρρημάτων  9. Προθέσεις 10. Σύνδεσμοι 11. Επιφωνήματα 12. Μόρια ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ, ΣΗΜΑΣΙΑ ΛΕΞΕΩΝ Σημασιολογία, Λεξιλόγιο Παραγωγή Παράγωγα ρήματα Παράγωγα ουσιαστικά Υποκοριστικά Παράγωγα επίθετα Παράγωγα επιρρήματα Σύνθεση Σύνθεση με αχώριστα μόρια (προθηματοποίηση) Σύνθεση με ένωση λέξεων Παρασύνθετες λέξεις Γνήσια και καταχρηστική σύνθεση Η σημασία των λέξεων -ώνυμα Υφολογία Σχήματα λόγου Βιβλιογραφία Βιβλία γραμματικής Λεξικά Διαδίκτυο

Μορφολογία

Άρθρο

οριστικό άρθρο: ο, η, το

• σε + οριστικό άρθρο: συγχώνευση: σε + τον > στον, στην, στο
• δεν έχει κλητική. Δείτε κλητικό επιφώνημα ε!, ω!
• δείτε τους κανόνες για το τελικό ν
• διαλεκτικά: τες, στουν
• παρωχημένα: ταις

αόριστο άρθρο: ένας, μία ή μια, ένα

• δεν έχει κλητική
• δείτε και το αριθμητικό επίθετο: ένας

Ουσιαστικά

Κεντρικά ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

 2. Ουσιαστικά

Ουσιαστικά - δείτε και Παράρτημα:Ουσιαστικά

• Κύρια ονόματα
  • Εθνικά ονόματα
• Κεφαλαίο αρχικό γράμμα
• Αριθμός
• Γενική
• Δοτική

Κλίσεις, ανώμαλα ουσιαστικά

Δείτε το Παράρτημα:Ουσιαστικά (νέα ελληνικά) για τα είδη, όλες τις κλίσεις, παρατηρήσεις για τις πτώσεις.

Εδώ υπάρχουν μόνον σημειώσεις για την ορθογραφία:
↑

Κύρια ονόματα

Κάθε γλώσσα έχει δικές της συνήθειες προσδιορισμού των κυρίων ονόματων. Για τα νέα ελληνικά: Ποια ουσιαστικά είναι κύρια ονόματα;

Κύρια ονόματα είναι όλα τα Ανθρωπωνύμια, Εθνωνύμια, Εθνικά ονόματα, Πατριδωνυμικά, όλα τα Τοπωνύμια κάθε είδους, ονομασίες ημερών, μηνών και γιορτών, τίτλοι έργων και Επωνυμίες, ονομασίες Ταξινομικών βαθμίδων και θρησκευτικοί όροι

Πηγές
Παράγραφοι 459‑470 Τριανταφυλλίδης (1941) για τα κύρια ονόματα (ονόματα προσώπων και τοπωνυμίες):

459. Γενικά.—Λέγονται κύρια ονόματα τα ουσιαστικά που σημαίνουν ένα ορισμένο πρόσωπο, ζώο ή πράμα. Τα κυριότερα είδη των κύριων ονομάτων είναι τα ονόματα των ανθρώπων και τα ονόματα των τόπων, [...]

486. [...] Έτσι είναι κύρια: τα βαφτιστικά και τα οικογενειακά ονόματα, Πέτρος, Κανάρης· τα ονόματα που δίνονται κάποτε σε ορισμένα ζώα, Πιστός ή πράματα (πλοία, αεροπλάνα κτλ.), Αβέρωφ, Ίκαρος καθώς και τα γεωγραφικά ονόματα, οι τοπωνυμίες : Ελλάδα, Όλυμπος.

487. Τυχαίνει συχνά να έχουν το ίδιο όνομα—βαφτιστικό ή οικογενειακό—δυο ή περισσότερα πρόσωπα ή πράματα, αλλά τ' όνομά τους είναι πάντοτε κύριο, αφού με αυτό φανερώνεται κάθε φορά ένα ορισμένο πρόσωπο ή πράμα, και αυτό είναι μοναδικό στο είδος του : ο Γιάννης, ο Γιαννόπουλος, το Κεφαλάρι.

488. Κοινά ονόματα λέγονται τα ουσιαστικά που σημαίνουν όλα τα πρόσωπα, ζώα ή πράματα από το ίδιο είδος, καθώς και τις αφηρημένες έννοιες : άνθρωπος, σκυλί, λουλούδι, τριανταφυλλιά, πίκρα.

Και τα ουσιαστικά που εκφράζουν μοναδικές έννοιες λογαριάζονται κοινά : φεγγάρι, κόλαση, Άδης.

Παράγραφος 489 (Τριανταφυλλίδης, 1941):

1. [...] Κύρια ονόματα λογαριάζονται και :

α) Τα ε θ ν ι κ ά ([και παράγραφος] 282): Έλληνες, Σουηδοί, Πειραιώτες, Σουλιώτισσες

β) Τα ονόματα των μ η ν ώ ν, των η μ ε ρ ώ ν της εβδομάδας και των γ ι ο ρ τ ώ ν : Αύγουστος, Κυριακή, Χριστούγεννα. Έτσι και Δεκαπενταύγουστο, Σαρακοστή (αλλά κάνω σαρακοστή, αύριο είναι σαρακοστή).

γ) Τα ονόματα των έργων της λογοτεχνίας και της τέχνης: η Ιλιάδα του Ομήρου, η Ασάλευτη Ζωή του Παλαμά, το Κρυφό Σχολειό του Γύζη, η Ηρωική του Μπετόβεν.

δ) Τα ονόματα των δ ρ ό μ ω ν, των π λ α τ ε ι ώ ν, των συνοικιών, συνοικισμών, τοποθεσιών: οδός Σταδίου, Ομόνοια, Πλάκα, Καστέλα

2. Η λέξη Θ ε ό ς και τα συνώνυμά της: Πανάγαθος, Παντοδύναμος, Θεία Πρόνοια κτλ., οι λέξεις Χριστός, Παναγία, Άγιο Πνεύμα.

Το θεός γράφεται με μικρό όταν πρόκειται για ετους θεούς της μυθολογίας: οι θεοί του Ολύμπου, οι θεοί των πρωτόγονων λαών.

• Επίσης, κύρια ονόματα είναι οι Κατηγορία:Ταξινομικοί όροι (νέα ελληνικά)

Τα υπόλοιπα λέγονται κοινά ονόματα ή προσηγορικά ονόματα

↑

Εθνικά ονόματα

Για τη γραφή των εθνικών ή πατριδωνυμικών κυρίων ονομάτων στο Βικιλεξικό ακολουθούνται:

• οι κανόνες, όπως στο κεφάλαιο 10.3. Κεφαλαία και μικρά του Διοργανικού Εγχειριδίου σύνταξης κειμένων (europa.eu)
  • Βοήθεια: https://publications.europa.eu/code/el/el-5000500.htm
• η επιθετική λειτουργία με μικρό γράμμα, κατά την πρακτική του Κριαρά, με πεζό (κεφάλαιο 14, «Κεφαλαία γράμματα», Παπαναστασίου, 2008, σελίδες 473‑488.)

1. ως ουσιαστικά κύρια ονόματα^§489, με κεφαλαίο αρχικό γράμμα. Υποκαθιστούν όνομα, ή προσφώνηση.

   ⮡  τα μέλη της ομάδας ήταν ένας Γερμανός, δύο Γάλλοι κι ένας Έλληνας

   ⮡  οι Σουλιώτες ήταν σπουδαίοι πολεμιστές

2. σε επιθετική λειτουργία, με πεζό αρχικό γράμμα

   ⮡  ο γάλλος φίλος σου, τι κάνει;

   ⮡  οι σουλιώτες αγωνιστές απέκτησαν τη φήμη σπουδαίων πολεμιστών

   ⮡  η θητεία των αμερικανών προέδρων διαρκεί τέσσερα χρόνια

   Σημείωση: Κατά τη Γραμματική του Γυμνασίου, θεωρούνται επίθετα. (στα παραδείγματα αναγράφονται με κεφαλαίο). Δεν σχολιάζεται η απουσία ουδετέρου.

3. αλλά για συγκεκριμένο πρόσωπο (σαν μέρος προσφώνησης):

   ⮡  ο Αμερικανός πρόεδρος Kennedy (Κέννεντυ) δολοφονήθηκε στις 22 Νοεμβρίου του 1963

   Συγκρίνετε με τα αρχαία ονόματα όπως: Θουκυδίδης Ὀλόρου Ἁλιμούσιος όπου το πατριδωνυμικό είναι μέρος του ανθρωπωνυμίου.

   Δείτε και το Παράρτημα:Ονόματα και επώνυμα στα ελληνικά

Σημείωση: Όμως, στα αρχαία ελληνικά, κύρια ονόματα είναι μόνον τα ανθρωπωνύμια και τα τοπωνύμια.

↑

Κεφαλαίο αρχικό γράμμα

Τα αρχικά γράμματα των κύριων ονομάτων γράφονται πάντοτε με κεφαλαίο.
Τα αρχικά γράμματα των κοινών ονομάτων γράφονται κατά κανόνα με μικρό. Κάποιες λέξεις, σημαντικές ή ειδικής σημασίας μπορούν να γραφτούν με αρχικό κεφαλαίο, χωρίς να σημαίνει αυτό ότι μετατρέπονται σε κύρια ονόματα. Στα προσωπικά κείμενά μας, παίζει ρόλο και η δική μας κρίση για την επιλογή κεφαλαίου. (Τριανταφυλλίδης, 1941:491) Κάθε γλώσσα έχει δικές της συνήθειες χειρισμού των κυρίων ονόματων και των κεφαλαίων.
Το Βικιλεξικό ακουλουθεί τους κανόνες όπως περιγράφονται στο κεφάλαιο 10.3. Κεφαλαία και μικρά του Διοργανικού Εγχειριδίου σύνταξης κειμένων (europa.eu)

Οι ταξινομικές βαθμίδες γράφονται πάντα με αρκτικό κεφαλαίο γράμμα (και μάλιστα, τα γένη και τα είδη, με πλάγια γράμματα). Τα ταξινομικά επίθετα, απ' τα οποία προκύπτουν τα ουσιαστικοποιημένα ονόματα των ταξινομικών βαθμίδων, έχουν κανονικά λήμματα με πεζό αρκτικό. Π.χ.

τα ροδοειδή δέντρα έχουν χαρακτηριστικά... (αναφορά σε επίθετο: ροδοειδής)

αλλά

αυτά τα δέντρα ανήκουν στα Ροδοειδή (αναφορά σε ταξινομική βαθμίδα)

Τίτλοι και επίσημες προσφωνήσεις, συνηθίζεται να γράφονται με κεφαλαίο αρχικό σε επίσημα έγγραφα και στην επιστολογραφία

• όπως Κύριε ..., Μεγαλειότατε, τίτλοι στρατιωτικοί (όπως Σχης), ιερατικοί κ.λπ.
• Τίτλοι έργων π.χ. Ακάθιστος Ύμνος, Ηρωική Συμφωνία, (σαν όροι) , αλλά Ύμνος εις την ελευθερίαν (η ελευθερία εδώ, δεν είναι Ελευθερία, όνομα γυναίκας) Τα λόγια της πλώρης, Ο βίος και η πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άλλες πηγές

• συνοπτικά: παράγραφος 489 (Τριανταφυλλίδης, 1941) σχετικά με την ορθογραφία των ουσιαστικών
• αναλυτικά, με παραδείγματα: κεφάλαιο 14, «Κεφαλαία γράμματα», Παπαναστασίου, 2008, σελίδες 473‑488.

Μικρό αρχικό γράμμα

Τα αρχικά γράμματα των κοινών ονομάτων γράφονται με πεζό. (Δείτε και #Κεφαλαίο αρχικό γράμμα)

Με μικρό αρχικό γράμμα γράφονται τα άγιος, όσιος, απόστολος και προφήτης και τα προτακτικά αϊ-, αγιο-, αγια-. Αυτά γράφονται με κεφαλαίο μόνο όταν αναφέρονται σε ναωνύμια, χώρους λατρείας, τοπωνύμια και θρησκευτικούς όρους. (Παπαναστασίου, 14.1.2, 2, α σελ.477)

• γιορτάζει ο άγιος Νικόλαος
• στολίστηκε ο Άγιος Νικόλαος (εννοείται η εκκλησία) γιατί σήμερα γιορτάζει ο άγιος Νικόλαος
• ο Άγιος Νικόλαος της Κρήτης (εννοείται η πόλη) πήρε τ' όνομά της από τον άγιο Νικόλαο
• το Άγιο Πνεύμα, η Αγία Τριάδα

↑

Αριθμός

Ποια ουσιαστικά δεν έχουν ποτέ ενικό, δεν έχουν ποτέ πληθυντικό ή συνήθως δεν έχουν κάποιον αριθμό

→ δείτε Παράρτημα:Ουσιαστικά (νέα ελληνικά)#Αριθμός

Ουσιαστικά με διπλούς τύπους στον πληθυντικό:

→ δείτε Παράρτημα:Ουσιαστικά_(νέα_ελληνικά)/ανώμαλα#Ετερογενή,_διπλόκλιτα

Γενική

→ δείτε Παράρτημα:Ουσιαστικά (νέα ελληνικά)#Γενική

Πηγές:

• Τριανταφυλλίδης, 1941, 521 Ιστορική διασάφηση, ζ) Η γενική
  
• Τριανταφυλλίδης, 1941, 522. Η γενική πληθυντικού
  

Ποια ουσιαστικά δεν έχουν γενική ενικού

• Ουσιαστικά χωρίς γενική ενικού

Ποια ουσιαστικά δεν έχουν γενική πληθυντικού ή έχουν δύσχρηστη γενική πληθυντικού

→ δείτε Παράρτημα:Ουσιαστικά (νέα ελληνικά)#Γενική_πληθυντικού

• Ουσιαστικά χωρίς γενική πληθυντικού
• Ουσιαστικά με δύσχρηστη γενική πληθυντικού

Δοτική

Σε παγιωμένες εκφράσεις που προέρχονται από τα αρχαία ελληνικά ή την καθαρεύουσα.

Κατηγορία:Όροι με δοτική (νέα ελληνικά)

Κλίσεις, ανώμαλα ουσιαστικά

→ δείτε Παράρτημα:Ουσιαστικά (νέα ελληνικά)/ανώμαλα

• για τους συντάκτες:

  Κατηγορία:Πρότυπα κλίσης ανώμαλων ουσιαστικών (νέα ελληνικά)

Επίθετα

• Κατηγορία:Επίθετα (νέα ελληνικά) (δείτε και Μετοχές)

Στο Παράρτημα:Επίθετα & Μετοχές θα βρείτε

• σημειώσεις για τα είδη τους
• την κλίση επιθέτων και μετοχών
• τα παραθετικά των επιθέτων

↑

Αριθμητικά

Αριθμητικά, #Χατζησαββίδης

Ορθογραφία

• Τα απόλυτα αριθμητικά από το ένα μέχρι το είκοσι γράφονται με μία λέξη, ενώ από το είκοσι ένα και πάνω με ξεχωριστές λέξεις ** εκτός από ειδικές σημασίες, όπως εικοσιένα, Εικοσιένα
  • Όμως, προφέρονται ως μία φωνολογική λέξη (→ δείτε είκοσι ένα)
• Τα τακτικά αριθμητικά από το δέκατος τρίτος και μετά γράφονται με ξεχωριστές λέξεις
• Τα σύνθετα με δεύτερο συνθετικό το «μισός» γράφονται στη λήγουσα με ‑ης (αρσενικό, ενάμισης τόνος) σε ‑η (θηλυκό, μιάμιση). Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, σε ‑ι (ενάμισι, τρισήμισι τόνοι, επτάμισι). Παλιά γραφή: -μισυ.

Αντωνυμίες

Κλίνονται όπως τα επίθετα, χωρίς κλητική πτώση.

Προσωπικές αντωνυμίες

Αντικαθιστούν λέξεις που δηλώνουν πρόσωπα.
Δυνατοί (για να δώσουμε έμφαση) & οι αδύνατοι τύποι.

Προσωπικές αντωνυμίες
	Α' πρόσωπο	Β' πρόσωπο	Γ' πρόσωπο
ενικός
Πτώση			αρσενικό	θηλυκό	ουδέτερο
ονομαστική	εγώ	εσύ	αυτός & τος	αυτή & τη	αυτό & το
γενική	εμένα & (εμού) & μου	εσένα & σου	αυτού & του	αυτής & της	αυτού & του
αιτιατική	εμένα & με	εσένα & σε	αυτόν & τον	αυτή(ν) & τη(ν)	αυτό & το
κλητική	-	εσύ	-	-	-
πληθυντικός
ονομαστική	εμείς	εσείς	αυτοί & τοι	αυτές & τες	αυτά & τα
γενική	εμάς & μας	εσάς & σας	αυτών & τους	αυτών & τους	αυτών & τους
αιτιατική	εμάς & μας	εσάς & σας	αυτούς & τους	αυτές & τες/τις	αυτά & τα
κλητική	-	εσείς	-	-	-

Κτητικές αντωνυμίες

• δικός μου
• οι αδύνατοι τύποι της προσωπικής αντωνυμίας, μετά από ουσιαστικά

  ⮡  το βιβλίο μου, το τετράδιό της

Αυτοπαθείς αντωνυμίες

Το πρόσωπο που ενεργεί, δέχεται την ενέργεια αυτή

• ο εαυτός μου

Οριστικές αντωνυμίες

Ορίζουν κάτι, διακρίνοντάς το από όλα τ' άλλα.

• ο ίδιος (με το άρθρο)
• μόνος (χωρίς άρθρο) + αδύνατος τύπος της προσωπικής αντωνυμίας

  ⮡  μόνη μου

Δεικτικές αντωνυμίες

• αυτός
• ετούτος, τούτος
• εκείνος, κείνος
• τέτοιος
• τόσος

↑

Αναφορικές αντωνυμίες

Εισάγουν δευτερεύουσες αναφορικές προτάσεις.

• που (άκλιτο)
• ό,τι (άκλιτο - γράφεται με υποδιαστολή χωρίς κενό διάστημα)
• οτιδήποτε (άκλιτο)
• ο οποίος (με άρθρο)
• όποιος
• οποιοσδήποτε
• όσος
• οσοσδήποτε

Ερωτηματικές αντωνυμίες

• τι; (άκλιτο) → δείτε και τίνος
• ποιος;
• πόσος;

Αόριστες αντωνυμίες

Δεν κατονομάζεται για ποιον ή τι μιλάμε.

• άλλος
• ο δείνα ... ο τάδε (κλίνεται το άρθρο)
• ένας-μία-ένα (μόνο στον ενικό)
• κάθε (άκλιτο)
• καθένας-καθεμία/καθεμιά-καθένα (μόνο στον ενικό)
• καθετί (άκλιτο)
• κάμποσος
• κανείς/κανένας-καμία/καμιά-κανένα (μόνο στον ενικό)
• κάποιος
• κάτι, κατιτί (άκλιτο)
• μερικοί (μόνο στον πληθυντικό)
• ο τάδε (κλίνεται το άρθρο)
• τίποτε/τίποτα (άκλιτο)

Επιμεριστικές αντωνυμίες

Ανήκουν στις #Αόριστες αντωνυμίες. Από τα αρχαία ελληνικά.

• αμφότεροι (στα νέα ελληνικά, στον πληθυντικό)
• εκάτερος

↑

Ρήματα

Τα παρεπόμενα του ρήματος

• εξαρτημένος τύπος - υποτακτική → δείτε  Παράρτημα:Ρηματικοί τύποι (νέα ελληνικά)
• απαρέμφατο → δείτε  Παράρτημα:Ρηματικοί τύποι (νέα ελληνικά)#Απαρέμφατο αορίστου

Μετοχές

• Κατηγορία:Μετοχές (νέα ελληνικά)

Η κλίση των μετοχών, στο Παράρτημα:Επίθετα & Μετοχές

• Παράρτημα:Ρηματικοί τύποι (νέα ελληνικά)#Μετοχές

Μόρια

• ας, για, θα, μα, να . (#Χατζησαββίδης, Μόρια @ebooks.edu.gr)
• Σύμφωνα με ορισμένες γραμματικές, τα ναι, όχι, δε(ν), μη(ν), είναι μόρια (#Φιλιππάκη, Μόρια @ebooks.edu.gr)

↑

Σημασιολογία, Λεξιλόγιο

Παραγωγή

Παράγωγα ουσιαστικά

Υποκοριστικά

• Αθανασία Καρρά, Προβλήματα κλίσης και υποκορισμού στην ελληνική και στα ευρωπαϊκά συστήματα (μεταπτυχιακή διατριβή)

Ο υποκορισμός είναι μια διαδικασία κατά την οποία σχηματίζονται παράγωγες λέξεις σημασιολογικά συγγενείς προς τις πρωτότυπες, με διαφορετική όμως σημασία: δηλώνεται σμίκρυνση, που αφορά το μέγεθος, την ένταση, την έκταση, τη διάρκεια κ.λπ. της πρωτότυπης λέξης ή παρατηρούνται υφολογικές μετατροπές, όπως η έκφραση οικειότητας, η τρυφερότητας ή ακόμα και η έκφραση αρνητικά χρωματισμένων σχολίων.

Παράγωγα επιρρήματα

↑

Σύνθεση

Σύνθεση με ένωση λέξεων

• Στις λέξεις οδύνη, όλεθρος, ομαλός, όνομα (ο αρχαίος τύπος ὄνυμα), όροφος, ορυχείο, το αρχικό ο- γίνεται -ω-, όταν χρησιμοποιούνται ως β' συνθετικά: επώδυνος, πανωλεθρία, ανώμαλος, επώνυμο, διώροφος, μεταλλωρυχείο. Αυτό εξηγείται με τον αρχαιοελληνικό φωνητικό νόμο της συνθετικής έκτασης.

Υφολογία

Σχήματα λόγου

Κατηγορία:Σχήματα λόγου (νέα ελληνικά) - λήμμα: σχήμα λόγου

↑

Βιβλιογραφία

Ορθογραφία

• Παπαναστασίου, Γιώργος. Νεοελληνική ορθογραφία, ιστορία, θεωρία, εφαρμογή. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη), 2008 (1η έκδοση) ΙSBN 978‑960‑231‑131‑8>br?ΙSBN 978‑960‑231‑131‑8
• Συμβατικοί κανόνες για την ελληνική γλώσσα. Διοργανικό εγχειρίδιο σύνταξης κειμένων, publications.europe.eu, Ευρωπαϊκή Ένωση.
  • Παράρτημα 5. Κατάλογος χωρών, εδαφών και νομισμάτων] @europa.eu, πρόσβαση:2024.08.12.

Βιβλία γραμματικής

Βιβλία για τη νεοελληνική γραμματική

• Holton, David. Mackridge, Peter. Philippaki-Warburton, Irene. Spyropoulos, Vassilios. Greek: A Comprehensive Grammar of the Modern Language. ed.2. (στα αγγλικά) Routledge, 2012. @books.google
• Ιορδανίδου, Άννα (1998, 8η έκδ.). Τα ρήματα της νέας ελληνικής. Αθήνα: Πατάκης (©1991, 1η έκδοση:1992). 
• _________. (2001) Η κοινή νεοελληνική σε σύγχρονα λεξικά και γραμματικές. pdf@upatras.grμ σελίδες 14, πρόσβαση:2018.03.14.
• Μανόλης Τριανταφυλλίδης (2018) Νεοελληνική γραμματική (της δημοτικής). Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (ανατύπωση της πρώτης έκδοσης του 1941, με διορθώσεις και επίμετρο - γραφή πολυτονική).
  Παραθέτουμε αποσπάσματα μεταγραμμένα στο μονοτονικό σύστημα. Η έμφαση και τα τυπογραφικά χαρακτηριστικά, όπως στο βιβλίο.
• Βοσταντζόγλου, Θεολόγος (1967) Αναλυτικόν Ορθογραφικόν λεξικόν της Νεοελληνικής Γλώσσης (Καθαρευούσης και Δημοτικής). Αθήναι: χ.ε., 1967.
  Με πίνακες κλίσης καθαρεύουσας και δημοτικής αντιπαραβαλλόμενους.

Σχολικά βιβλία γραμματικής στην Ελλάδα, όπως το 2019:

• Χατζησαββίδης, Σωφρόνης. Χατζησαββίδου Αθανασία. Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Α΄ Β΄ Γ΄ Γυμνασίου. Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, χ.χ.
• Φιλιππάκη-Warburton, Ειρήνη, et al. Γραμματική Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού. Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, χ.χ.

Οι πηγές για συγκεκριμένα θέματα αναφέρονται στα σχετικά κεφάλαια.

Mελέτες, σημειώσεις για τη νεοελληνική γραμματική

• Βαλεοντής, Κώστας.pdf Δοτικές της καθομιλουμένης. ΕΛΕΤΟ, Ορόγραμμα, χ.χ., πρόσβαση:2010.01.15.
• Καρρά, Αθανασία .pdf Προβλήματα κλίσης και υποκορισμού στην ελληνική και στα ευρωπαϊκά συστήματα (μεταπτυχιακή διατριβή) Πανεπιστήμιο Πατρών, 2006. Εποπτεύουσα καθηγήτρια: Αγγελική Ράλλη.
• Κατσούδα, Γεωργία (2009) "Ο σχηματισμός του πληθυντικού αριθμού των μετοχών ηγουμένη, εφαπτομένη, προϊσταμένη, συνισταμένη, υφισταμένη: συμπεράσματα και εφαρμογές", στο Selected Papers from the 18th ISTAL Διαθέσιμο pdf

↑

Λεξικά

• Παράλληλη αναζήτηση στα λεξικά στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα: Λεξικό Κοινής Νεοελληνικής Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη, Κριαρά (μεσαιωνικό), Γεωργακά (ελληνοαγγλικό, γράμμα Α)
• Ανδριώτης, Νικόλαος Παντελής (1983) Ετυμολογικό λεξικό της κοινής νεοελληνικής. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη). ISBN 960‑231‑036‑7. Έκδοση 3η, φωτοτυπική με διορθώσεις και προσθήκες του συγγραφέα. (1η έκδ:1951, 2η έκδ:1967)
  • ___. Ετυμολογικό λεξικό της κοινής νεοελληνικής, εκδ. Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών. Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, 1992, 436 σελ., ISBN 960-231-036-7, ISBN 978-960-231-036-6
• Κουμανούδης, Στέφανος Αθ. (1900) Συναγωγή νέων λέξεων υπό των λογίων πλασθεισών από της Αλώσεως μέχρι των καθ’ ημάς χρόνων. Τόμοι: 2 (Εισαγωγή,@anemi). Εν Αθήναις: Τύποις Π. Δ. Σακελλαρίου, τόμος Α, τόμος Β.
• Μανδαλά Μαρία, Μείζον ελληνικό λεξικό, εκδ. Τεγόπουλος - Φυτράκης, 1999, 1494 σελ., ISBN 960-7598-04-0, ISBN 978-960-7598-04-2
• Μπαμπινιώτης, Γεώργιος (2010). Ετυμολογικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (Β' ανατύπωση. 2009: A' έκδοση). Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας. 
  • ___. Ετυμολογικό λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας, εκδ. Κέντρο Λεξικολογίας, 2011, 1709 σελ., ISBN 978-960-9582-00-1
• Μπαμπινιώτης, Γεώργιος (2002). Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας (Βʹ έκδοση). Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας.  (Αʹ έκδοση: 1998)
  • ___. Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας, εκδ. Κέντρο Λεξικολογίας, ⁴2012, 2256 σελ., ISBN 978-960-89751-5-6
• Μπαμπινιώτης Γεώργιος, Λεξικό συνωνύμων-αντωνύμων της νέας ελληνικής γλώσσας, εκδ. Κέντρο Λεξικολογίας, 2011, 1248 σελ., ISBN 978-960-89751-9-4
• Σταματάκος, Ιωάννης (1971). Λεξικόν της αρχαίας ελληνικής γλώσσης. 3 τόμοι (1η έκδοση). Αθήνα. 
  • ___. Λεξικόν αρχαίας ελληνικής γλώσσης, εκδ. Δεδεμάδη, 2006, 1261 σελ., ISBN 960-98762-9-3, ISBN 978-960-98762-9-2.
• Hofmann, J. B. Ἐτυμολογικόν Λεξικόν τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς. Μτφρ: Αντώνιος Δ. Παπανικολάου. Αθήνα: 1974. (Γερμανικά: Etymologisches Wörterbuch des Griechischen. Munich: R. Oldenbourg, 1949.)
  • ___. Ετυμολογικόν λεξικόν της αρχαίας ελληνικής, εκδ. Παπαδήμας, 2009, ISBN 13: 978-960-206-583-9, σελ. 542

Διαδίκτυο

• #Διοργανικό εγχειρίδιο σύνταξης κειμένων europe.eu
• Και δείτε online ιστότοπους ή αρχεία στις παραπάνω κατηγορίες.

↑