Παράρτημα:Ουσιαστικά (νέα ελληνικά)/ανώμαλα

Κατηγορίες » Γλώσσα: Νέα ελληνικά » Παράρτημα:Γραμματική » Παράρτημα:Ουσιαστικά » αρσενικά :: θηλυκά :: ουδέτερα :: κοινού γένους :: ανώμαλα :: επώνυμα :: πίνακας

Κλίση ανώμαλων ουσιαστικών « Κατηγορία:Ουσιαστικά κατά την κλίση (νέα ελληνικά)

Ανώμαλα ουσιαστικά

πηγή: Γραμματική «Τριανταφυλλίδη» 1941, §594-618

Κατηγορία:Ουσιαστικά ανώμαλα (νέα ελληνικά)
Εδώ ανήκουν κατηγορίες με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ουσιαστικά με πλεονάζοντες τύπους ή ελλειπτικά.
Yπάρχουν και μερικά 'μοναχικά' που δεν εντάσσονται πουθενά: έχουν τη δική τους κλίση, όπως

• βράδυ / δάκρυ, δίχτυ, στάχυ

Άκλιτα

πηγή: Γραμματική «Τριανταφυλλίδη» 1941, §595-598

Κατηγορία:Ουσιαστικά άκλιτα (νέα ελληνικά) (όλα τα γένη)

• ξένες λέξεις ή ονόματα (κολιέ, κονιάκ, Πάσχα)
  • τα ονόματα των γραμμάτων του αλφαβήτου (άλφα, βήτα)

    (κλίση δημοτικής: έψιλο, όμικρο, ύψιλο)

• τα προτακτικά (δείτε και λήμμα ενωτικό)
• ρήματα με άρθρο, σαν ουσιαστικά: «το έχει μου», «του είναι μου»

Κύρια ονόματα

• όλα τα γυναικεία επώνυμα καθώς είναι η γενική ενικού του αρσενικού

  εξόν απ' τα παλιά με θηλυκές καταλήξεις όπως σε -ίνα, -αινα, -ή (Μπουμπουλίνα, Δούκαινα, κ.λπ.)

• τα ανδρικά σε -ου που δεν μπορούν να κάνουν πληθυντικό (Γεωργίου)

  άλλα είναι άκλιτα, αλλά με επιπλέον κλιτό πληθυντικό (Οικονόμου, Οικονόμηδες, Οικονομαίοι, Σταύρου, Σταυραίοι)

• τοπωνύμια όπως Καραμπουρνού, Κιλκίς, Πέτα, Σέδες
• ξένα τοπωνύμια, κυρίως αυτά που ήρθαν στα ελληνικά πρόσφατα, παρέμειναν απροσάρμοστα δάνεια, δεν έλαβαν καταλήξεις.

  π.χ. το Μιλάνο - του Μιλάνου αλλά το Όσλο - του Όσλο, το Ρίο - του Ρίο (της Βραζιλίας, ενώ το Ρίο - του Ρίου, στην Πελοπόννησο)

↑

Ιδιόκλιτα

Κατηγορία:Ουσιαστικά ιδιόκλιτα (νέα ελληνικά)

Κατηγορία:Ουσιαστικά με συνίζηση στην κατάληξη (νέα ελληνικά)

Ιδιόκλιτα, με ιδιαίτερη δική τους κλίση.

• βράδυ / δάκρυ, δίχτυ, στάχυ
• ξενικά όπως το μπαζούκα (άκλιτο, και τα μπαζούκας)

↑

Αρχαιόκλιτα

Για τα αρχαιόκλιτα, δείτε

• Αρσενικά από τα αρχαία
  
• Θηλυκά από τα αρχαία
  
• Ουδέτερα από τα αρχαία
• Κοινού γένους από τα αρχαία

↑

Ετερογενή, διπλόκλιτα

πηγή: Γραμματική «Τριανταφυλλίδη» 1941, §605-607

Ετερογενή ή και διπλόκλιτα. Έχουν διαφορετικό γένος στον πληθυντικό. Συχνά, με δύο πληθυντικούς. Η σημασία του δεύτερου πληθυντικού συχνά διαφοροποιείται.

.	πρότυπο	γ	ενικός	γ	πληθ	γ	πληθ2	επίσης έτσι κλίνονται
φάκελος		α	φάκελος	α	φάκελοι	ο	φάκελα
βράχοςΚ	{{el-κλίση-'βράχος'}}	α	βράχος	α	βράχοι	ο	βράχια	λόγος χρόνος
δεσμόςΚ	{{el-κλίση-'δεσμός'}}	α	δεσμός	α	δεσμοί	ο	δεσμά	γκρεμνός δεσμός καπνός λαιμός πηλός σκελετός σταθμός
ουρανός		α	ουρανός	α	ουρανοί	ο	(ουράνια)	—
ναύλοςΚ	{{el-κλίση-'ναύλος'}}	α	ναύλος	α	ναύλοι	ο	ναύλα	βάτος
πλούτοςΚ	{{el-κλίση-'πλούτος'}}	α	πλούτος	ο	πλούτη	ο	πλούτια
σίτος		α	σίτος			ο	(σιτάρια)	—
τάρταροςΚ	{{el-κλίση-'τάρταρος'}}	α	τάρταρος	ο	τάρταρα

↑

Διγενή

Λέγονται και διγενή ή διπλογενή: υπάρχουν σε δύο γένη κοι οι δύο αριθμοί.
Αρσενικό ή θηλυκό

• ο άλυσος (λαϊκό αρσενικό) / η άλυσος (λόγιο θηλυκό)

Αρσενικό ή ουδέτερο

• ο ανθρωπάκος, οι — / το ανθρωπάκι, τα ανθρωπάκια
• ο πεύκος, οι πεύκοι / το πεύκο, τα πεύκα
• ο πλάτανος, οι πλάτανοι / το πλατάνι, τα πλατάνια
• ο πλούτος, οι — / (το πλούτος), τα πλούτη
• ο σανός, οι σανοί / το σανό, τα σανά
• ^{(Χρειάζεται τεκμηρίωση…)} ο λύχνος, οι λύχνοι / το λύχνο, τα λύχνα

Επίσης ονόματα ζώων σε -ας, ος:

• ο γέρακας, οι γέρακες / το γεράκι, τα γεράκια
• ο λέλεκας, οι λέλεκες το λελέκι, τα λελέκια
• ο κάβουρας, οι κάβουρες / (ο κάβουρος, οι κάβουροι) / το καβούρι, τα καβούρια
• ο κότσυφας, οι κότσυφες, οι κοτσύφοι / το κοτσύφι, τα κοτσύφια
• ο σάλιαγκας, οι σάλιαγκες, οι σαλιάγκοι / τα σαλιάγκια. Και σάλιακας, σάλιαγκος, σαλιαγκός
• ο τζίτζικας, οι τζίτζικες, οι τζιτζίκοι / το τζιτζίκι, τα τζιτζίκια
• ο φλώρος, οι φλώροι / το φλώρι, τα φλώρια

↑

Διπλόμορφα

πηγή: Γραμματική «Τριανταφυλλίδη» 1941, §608-613

Και στους δυο αριθμούς

• γέρος - γέροντας, δράκος - δράκοντας

Αρσενικά

• στον ενικό Αίας - Αίαντας, Άτλας - Άτλαντας, γίγας - γίγαντας, γόης - γόητας, ελέφας - ελέφαντας, Κάλχας - Κάλχαντας, κόμης - κόμητας, Οιδίπους - Οιδίποδας, χάρος - χάροντας
• στον ενικό μόνο στην ονομαστική ενικού: έρως - έρωτας, Μίνως - Μίνωας

Θηλυκά

• Άρτεμη - Αρτέμιδα {Άρτεμις}, δεσποινίς - δεσποινίδα, Θέμη - Θέμιδα {Θέμις}, Θέτη - Θέτιδα {Θέτις}

Ουδέτερα

• το στήθος - στήθη, το στήθι - στήθια

Φωνητικά διπλόμορφα όπως ημέρα - μέρα, πράγμα - πράμα δεν έχουν διαφορές στην κλίση. Οι διαφορές στη σημασία και τη χρήση σχολιάζονται στα λήμματα.

↑

Διπλοκατάληκτα

πηγή: Γραμματική «Τριανταφυλλίδη» 1941, Διπλοκατάληχτα §614-618

Όλα τα ουσιαστικά που σχηματίζουν δύο πληθυντικούς (το ράφτης και τρείς!)

Σε πολλές περιπτώσεις διαφέρουν η σημασίες, το ύφος και η χρήση των τύπων των δύο πληθυντικών. Αυτά σχολιάζονται στα λήμματα.
Δύο πληθυντικοί
Αρσενικά:
-ες, -αδες

• όπως το 'καθηγητής' -ές, -άδες και τα κοινού γένους όπως το 'βουλευτής'
• όπως το 'πραματευτής' -ές, -άδες
• όπως το 'αφέντης' -ες, -άδες
• όπως το 'πατέρας' -ες, -άδες

-ες, -άδες, -ηδες

• όπως το 'ράφτης' -ες, -άδες, -ηδες

-ες, -ηδες

• όπως το 'αέρας' -ες, -ηδες
• όπως το 'λαχειοπώλης' -ες, -ηδες
• όπως το 'κανάγιας' -ιες, -ηδες
• το Ερμής με πληθυντικούς οι Ερμές, και για το όνομα, Ερμήδες

↑

-ηδες, -αίοι

• όπως το 'νοικοκύρης' -ηδες, -αίοι
• ο φούρναρης, φουντάρηδες - φουρναραίοι
• όπως το 'τσοπάνης' τσοπάνηδες -τσοπαναραίοι

επίσης

• ο γονιός - γονείς, γονιοί
• όπως το 'καπετάνιος' -ιοι, -αίοι
•     __     - νομάτοι, νοματαίοι

↑

• και αρχαιόκλιτα όπως

• όπως το 'Περικλής' -είς και στη δημοτική, -ήδες
• μυς, οι μυς / μύες

Ανδρικά επώνυμα. Ο λαϊκότροπος πληθυντικός -αίοι ταιριάζει στα περισσότερα ανδρικά επώνυμα.

• όπως το 'Γρίβας' -ηδες, -αίοι
• όπως το 'Οικονόμου' -ηδες, -αίοι
• όπως το 'Σαρρής' -ήδες, -αίοι
• όπως το 'Παπαδόπουλος' -όπουλοι, -οπουλαίοι

Θηλυκά: (πηγή: Γραμματική «Τριανταφυλλίδη» 1941, Διπλοκατάληχτα §614-618)

• με δύο πληθυντικούς:
  • #αδερφή - Κατηγορία όπως το 'αδερφή' -ές, -άδες
  • #γιαγιά - Κατηγορία όπως το 'γιαγιά' -ές, -άδες
  • #νύφη - Κατηγορία όπως το 'νύφη' -ες, -άδες

    επίσης:

  • #διάμετρος - Κατηγορία όπως το 'διάμετρος' με πληθυντικούς λόγιο και της δημοτικής
• η δρυς, οι δρυς / δρύες

Ουδέτερα:

• το άλογο, άλογα / αλόγατα
• το βύθος, βύθη / βύθια
• το θάρρος, θάρρη / θάρρητα
• το όνειρο, όνειρα / ονείρατα

↑

Δύο ενικοί

• αρσενικά: μάγειρας - μάγειρος, μάστορας - μάστορης
• θηλυκά: ανεμώνα - ανεμώνη, άκρη - άκρια, αράχνη - αράχνα, κάμαρα - κάμαρη
• ουδέτερα: δάκρυ - δάκρυο, γόνατο - γόνα {γόνυ}, χείλι - χείλος

Με διπλούς τύπους στις πτώσεις

• το βάγιο

↑

Ελλειπτικά

πηγή: Γραμματική «Τριανταφυλλίδη» 1941, §599-600

Κατηγορία:Ουσιαστικά ελλειπτικά (νέα ελληνικά)

Μόνο ενικός, με άλλον πληθυντικό:

• η γη, με πληθυντικό «οι γαίες» από το «η γαία»

Μόνο σε έναν τύπο:

• η γης (δημοτική)

Ονομαστική, (αιτιατική) ενικού μόνον:

• το βιος
• το δείλι (άλλοι τύποι, από το δειλινό)
• το διάβα
• το δίτερμα
• το εσπέρας
• το μονότερμα
• το πρωί (και ποιητική γενική του πρωιού, οι άλλοι τύποι από το πρωινό)
• το ροΐ (οι άλλοι τύποι από το ρογί)
• το σέβας (πληθυντικός τα σέβη, άλλοι τύποι: σεβάσματα)
• το χάρμα
• αρκετά σύνθετα με -γαλα

Γενική ενικού και πληθυντικού μόνον:

• (της) λογής, (των) λογιών

Γενική ενικού μόνον:

• του θανατά
• του κάκου
• υπό μάλης

Αιτιατική ενικού μόνον:

• τον τάραχο

Πληθυντικός - μόνον οι τύποι:

• οι προάλλες, τις προάλλες
• τα επίχειρα
• τα σύγκαλα

Και όσα έχουν μόνον έναν #Αριθμό

• Κατηγορία:Ουσιαστικά χωρίς ενικό (νέα ελληνικά)
• Κατηγορία:Ουσιαστικά χωρίς πληθυντικό (νέα ελληνικά)

↑

---