Βικιλεξικό

χρόνος

Νέα ελληνικά (el)Επεξεργασία

↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός     2ος πληθυντικός  
αρσενικό αρσενικό ουδέτερο
ονομαστική ο χρόνος οι χρόνοι τα χρόνια
      γενική του χρόνου των χρόνων —
    αιτιατική τον χρόνο τους χρόνους τα χρόνια
     κλητική χρόνε χρόνοι χρόνια
Η δοτική χρόνω (χρόνῳ) επιβιώνει σε τυποποιημένες εκφράσεις.
Και γενική πληθυντικού (προφορικό) για ηλικία: χρονών, χρονώ
Κατηγορία όπως «βράχος» - Παράρτημα:Ουσιαστικά

  Ετυμολογία Επεξεργασία

χρόνος< κληρονομημένο από την αρχαία ελληνική χρόνος

  ΠροφοράΕπεξεργασία

ΔΦΑ : /ˈxɾo.nos/
τυπογραφικός συλλαβισμός : χρό‐νος

  ΟυσιαστικόΕπεξεργασία

χρόνος αρσενικό

  1. (στον ενικό)
    ≈ συνώνυμα: καιρός
    1. εξέλιξη, διαδοχή, ροή των γεγονότων στο παρόν, το παρελθόν και το μέλλον
      ↪ ο χρόνος κυλάει αδιάκοπα και αναπότρεπτα
      ※  γιατί άπιστος κρέμεται ο Χρόνος στον άνθρωπο επάνω και της ζωής κλωθοστρίβει τους δρόμους (απόδοση Γρυπάρη, Πίνδαρος, Ισθμιονίκης VIII)
    2. χρονική διάρκεια
      ↪ δεν έχω πολύ χρόνο στη διάθεσή μου
      ↪ έχεις χρόνο να τα πούμε μετά;
  2. (με πληθυντικό αρσενικό οι χρόνοι ή και ουδέτερο τα χρόνια)
    1. ημερομηνία ή χρονολογία
    2. η ιστορική περίοδος
      ↪ στα βυζαντινά χρόνια
  3. (με πληθυντικό μόνον ουδέτερο: τα χρόνια)
    ≈ συνώνυμα: έτος, χρονιά
    1. η περίοδος δώδεκα μηνών, το έτος, η χρονιά
      ↪ πόσα χρόνια έχουμε να ιδωθούμε!
      ↪ ένας χρόνος πέρασε από τότε που συναντηθήκαμε για τελευταία φορά
    2. διδακτικό έτος εννέα περίπου μηνών, σχολική χρονιά
    3. η ηλικία
      ↪ να 'χα τα χρόνια σου (να ήμουν νέος σαν κι εσένα)
  4. (με γενική πληθυντικού: χρόνων και προφορικό: χρονών & χρονώ) μονάδα μέτρησης της ηλικίας
    ↪ το παιδί έγινε κιόλας δύο χρονών, ένας νέος είκοσι χρόνων
    ≈ συνώνυμα: ετών
  5. (με πληθυντικό μόνον αρσενικό: οι χρόνοι)
    1. (αθλητισμός) το χρονικό διάστημα μέσα στο οποίο ένας αθλητής ολοκληρώνει την προσπάθειά του
      ↪ ο δρομέας κάλυψε την απόσταση σε χρόνο-ρεκόρ
    2. φάση μιας διαδικασίας
      ↪ ο τετράχρονος κινητήρας ολοκληρώνει έναν κύκλο σε τέσσερις χρόνους
    3. (γραμματική) ρηματικός τύπος που φανερώνει πότε γίνεται αυτό που σημαίνει το ρήμα
      ↪ ο ενεστώτας χρόνος δηλώνει μια πράξη που γίνεται στο παρόν
      → δείτε τις λέξεις ενεστώτας, παρατατικός, αόριστος, μέλλων, παρακείμενος και υπερσυντέλικος
    4. (μετρική) η ελάχιστη μετρική μονάδα στην αρχαία ελληνική μετρική, που στηρίζεται στην προσωδία
    5. (μουσική) μονάδα μέτρησης της χρονικής διάρκειας ενός ήχου (φθόγγου) ή παύσης όπως ορίζεται από τη μουσική σημειογραφία
      ↪ να μετράς τους χρόνους για κάθε αξία: τέσσερις για το ολόκληρο, δύο για το μισό
      ≈ συνώνυμα: αξία
    6. (μουσική) η ρυθμική οργάνωση της μουσικής σε ισόχρονες διαδοχικές κινήσεις· γράφεται στη μουσική σημειογραφία ως κλάσμα αριθμού κινήσεων προς τις διάρκειες αξιών
      ↪ το βαλς είναι χορός σε τρεις χρόνους· μετριέται σε τρία τέταρτα 3/4
      ≈ συνώνυμα: ρυθμική αγωγή, ρυθμός
 
Μετρώντας το χρόνο γύρω στο 1530 μ.Χ.

ΕκφράσειςΕπεξεργασία

 
Μέτρηση χρόνου με κλεψύδρα

Πολυλεκτικοί όροιΕπεξεργασία

ΠαροιμίεςΕπεξεργασία

Συγγενικές λέξειςΕπεξεργασία

 ετυμολογικό πεδίο 
χρον- 

ΣύνθεταΕπεξεργασία

και

Δείτε επίσηςΕπεξεργασία

  ΜεταφράσειςΕπεξεργασία

    θεμελιώδης έννοια
    χρονική μονάδα
    γραμματική: ρηματικός χρόνος

  ΠηγέςΕπεξεργασία

Αρχαία ελληνικά (grc)Επεξεργασία

↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός  
ονομαστική ὁ χρόνος οἱ χρόνοι
      γενική τοῦ χρόνου τῶν χρόνων
      δοτική τῷ χρόνῳ τοῖς χρόνοις
    αιτιατική τὸν χρόνον τοὺς χρόνους
     κλητική ὦ! χρόνε χρόνοι
  δυϊκός
ονομ-αιτ-κλ τὼ  χρόνω
γεν-δοτ τοῖν  χρόνοιν
2η κλίση, Κατηγορία 'δρόμος' όπως «δρόμος» - Παράρτημα:Ουσιαστικά
 
Μέτρηση χρόνου με οριζόντιο ηλιακό ρολόι -στον Εθνικό Κήπο.

  Ετυμολογία Επεξεργασία

χρόνος < αβέβαιης ετυμολογίας με προτάσεις ετυμολόγησης από διαφορετικές ινδεοευρωπαϊκές ρίζες. • Η Ετυμολογία χρειάζεται ανάπτυξη με τεκμηρίωση. Μπορείτε να βοηθήσετε;  

  ΟυσιαστικόΕπεξεργασία

χρόνος αρσενικό

  1. χρόνος, χρονική στιγμή
    ※  πρῶτον μὲν τὸν Πειραιᾶ ἐτειχίσαμεν ἐν τούτῳ τῷ χρόνῳ, εἶτα τὸ μακρὸν τεῖχος τὸ βόρειον (Ανδοκίδης, Περὶ τῆς πρὸς Λακεδαιμονίους εἰρήνης)
  2. εποχή
  3. διάρκεια της ζωής, διάρκεια
    ↪ τεσσαράκοντα χρόνους ἐνιαυτῶν: διάρκειας 40 ετών
  4. ηλικία
  5. βραδύτητα, αργοπορία
    ↪ χρόνους ἐμποιεῖν: κωλυσιεργείς, καθυστερείς
  6. (γραμματική) χρόνος ρήματος
  7. (γραμματική, μετρική) ποσότητα διάρκεια συλλαβής, η ελάχιστη υποδιαίρεση του μετρικού ποδός

ΕκφράσειςΕπεξεργασία

  • τόν ἀεί χρόνον : για πάντα
  • ὑπὸ αὐτὸν τὸν χρόνον: τότε, συγχρόνως, την ίδια εποχή
  • ὀλίγου χρόνου: όπου νά΄ναι, σε λίγο
  • ἐκ πολλοῦ χρόνου: από καιρό
  • χρόνω ύστερον : πολύ μετά, πολύ αργότερα
  • ἀνά χρόνον: μετά από λίγο καιρό
  • ἐς χρόνον : στο μέλλον
  • πόσου χρόνου; : σε πόση ώρα;
  • οὐ χρόνῳ : τώρα!
  • τοῖς χρόνοις: σύμφωνα με τις ημερομηνίες
  • Χρόνος, ὁ πάντων πατὴρ (Πίνδαρος, Ὀλυμπιονίκαις 2.15)
  • ὅ τ᾽ ἐξελέγχων μόνος ἀλάθειαν ἐτήτυμον Χρόνος (Πίνδαρος, Ὀλυμπιονίκαις 10.54)
  • ἄνακτα τόν πάντων ὑπερβάλλοντα Χρόνον μακάρων (Πίνδαρος, Αποσπασμάτια @books.google)
  • ἀνδρῶν δικαίων Χρόνος σωτὴρ ἄριστος (Πίνδαρος, Αποσπασμάτια @books.google)

Συγγενικές λέξειςΕπεξεργασία

 ετυμολογικό πεδίο 
χρον- 

ΣύνθεταΕπεξεργασία

όπως

  ΠηγέςΕπεξεργασία

Ανακτήθηκε από "https://el.wiktionary.org/w/index.php?title=χρόνος&oldid=5647918"