Παράρτημα:τελικό ν (νέα ελληνικά)

Αυτή η σελίδα μπήκε στον κατάλογο των σελίδων που χρειάζονται επιμέλεια και έλεγχο Παρακαλούμε συμπληρώστε, τεκμηριώστε το λήμμα και βγάλτε αυτή την ετικέτα εάν θεωρείτε ότι το λήμμα ανταποκρίνεται στα κριτήρια του Βικιλεξικού. Για έλεγχο. Ζητούνται εθελοντές γλωσσολόγοι, ιδίως ειδικευμένοι στη φωνολογία, για τον έλεγχο, τις διορθώσεις και την παραπομπή σε πηγές. ‑‑Sarri.greek ♫ | 08:17, 20 Δεκεμβρίου 2022 (UTC).

Κατηγορίες » Γλώσσα: Νέα ελληνικά » Παράρτημα:Γραμματική » το τελικό ν

Το τελικό νι

Η προφορά σημειώνεται με σύμβολα του ΔΦΑ όπως στο Παράρτημα:Προφορά/νέα ελληνικά

Η προφορά ποικίλει από ομιλητή σε ομιλητή ή ανάλογα με το ύφος: το [n] μπορεί να προφέρεται, να μην προφέρεται, ή να αλλάζει προφορά.

Το τελικό ν σε πτώσεις άρθρων, αντωνυμιών και σε μόρια.

Κανόνες

Παλιότερα, γραφόταν πάντα. Σύμφωνα με Γραμματικές του τέλους του 20ού αιώνα:

1) Όταν ακολουθεί ⟨ β δ θ φ χ λ ρ σ ζ γ μ ν ⟩ [v ð θ x/ç l/ʎ ɾ s z ɣ/ʝ m n/ɲ] αλλά όχι ⟨ γκ μπ ντ ⟩
1α) Δεν το γράφουμε, ούτε το προφέρουμε στα εξής:

• τη, στη (αιτιατική ενικού θηλυκού οριστικού άρθρου)
• αυτή, τη (αιτιατική ενικού θηλυκού προσωπικής αντωνυμίας)
• δε, μη (αρνητικά μόρια)
• σα (μόριο) Σε ορισμένες Γραμματικές σημειώνεται ότι διατηρείται πάντα σαν.
• π.χ. αιτιατική ενικού: τη [ti] βίδα, δάδα, θεία, φωτιά, χαρά/χήρα, λίρα/λιακάδα, ρόδα, σόδα, ζήλια, γόμα/γιάλα, μάνα, νότα/νιόπαντρη

1β) Το γράφουμε (συνήθως), αλλά δεν το προφέρουμε στα εξής:

• τον, στον, έναν (αιτιατική ενικού αρσενικού οριστικού και αόριστου άρθρου)
• αυτόν, τον (αιτιατική ενικού αρσενικού προσωπικής αντωνυμίας)
• π.χ. αιτιατική ενικού: τον [to] Βασίλη, Δημήτρη, Θανάση, Φάνη, Χρήστο/Χερεφώντα, Λίνο/Λιάκο, Ράκη, Σάκη, Ζώτο, Γρηγόρη/Γιώργο, Μάνο, Νίκο/Νιόνιο
• τον [to] βαθμό, δίσκο, θείο, φακό, χαβά/χειμώνα, λαγό/λιαστό, ράφτη, σάκο, ζυγό, γάιδαρο/γείτονα, μάγειρα, νου/νιόπαντρο, γκρεμό/γκιόνη, Μπάμπη, Ντίνο

Το γράφουμε ιδίως αν υπάρχει περίπτωση σύγυχσης με το ουδέτερο: το βασικό - τον βασικό

2) Όταν ακολουθεί φωνήεν [a e i o u] ή τα σύμφωνα ⟨ κ, π, τ, γκ, μπ, ντ, τσ, τζ, ξ, ψ ⟩ [ k/c p t ɡ/ɟ b d t͡s d͡z ks ps ]
Το γράφουμε και το προφέρουμε για το αρσενικό

• π.χ. αιτιατική ενικού: τον [ton] Αλέκο, Ευτύχη, Ίωνα, Ορέστη, ουρανίσκο
• Αν ακολουθεί σύμφωνο, με τις αλλαγές #Προφοράς για κάθε περίπτωση

  τον [ton] Κώστα, Πέτρο, Τάσο, Γκάλη/Γκέκα, Μπάμπη, Ντίνο, τσίρο, τζίρο, Ξενοφώντα, ψαρά

Το γράφουμε και το προφέρουμε για το θηλυκό

• π.χ. αιτιατική ενικού: την [tin] αρετή, ευτυχία, ίωση, ομορφιά, Ουρανία,
• Αν ακολουθεί σύμφωνο, με τις αλλαγές #Προφοράς για κάθε περίπτωση
• την [tin] κυρία, πείρα, τελετή, τσίχλα, τζαμαρία, ξύστρα, ψείρα
  • Ειδικότερα, όταν ακολουθεί ⟨ γκ, μπ, ντ, τσ, τζ ⟩ [ ɡ/ɟ b d d͡z] σε ξένες ή ξενικές λέξεις
    
  • π.χ. αιτιατική ενικού: ΕΚΚΡΕΜΟΤΗΤΑ ^{(Χρειάζεται τεκμηρίωση…)} τη [ti] γκάμα/γκέλα, μπόρα, ντάμα, τζαζ

Προφορά

Η προφορά σημειώνεται με σύμβολα του ΔΦΑ όπως στο Παράρτημα:Προφορά/νέα ελληνικά

Η προφορά ποικίλει από ομιλητή σε ομιλητή ή ανάλογα με το ύφος: το [n] μπορεί να προφέρεται, να μην προφέρεται, ή να αλλάζει προφορά.

Συνήθως, για τους περισσότερους ομιλητές η προφορά του τελικού ν πριν από σύμφωνα διαμορφώνεται ως εξής:
Σημείωση: Από το τέλος του 20ού αιώνα και μετά, γενικεύεται ή είναι πολύ συχνότερη η τάση για αποερρινικοποίηση, ιδίως σε μη τυπικό ή γρήγορο λόγο. Η ηχηροποίηση του επόμενου άηχου συμφώνου διατηρείται, όπου αυτή συμβαίνει.

• Π.χ. tom‿bzaˈɾa > to‿bzaˈɾa (έχει ήδη ηχηροποιηθεί το [ps] > [bz])
  

Παλιότερα, το τελικό ν προφερόταν. ^{(Χρειάζεται τεκμηρίωση…)}. Στην καθαρεύουσα, δε γινόταν ηχηροποίηση. ^{(Χρειάζεται τεκμηρίωση…)} (όπως ακούμε σε παλιές ηχογραφήσεις θεατρικών έργων ή απαγγελιών).

	>	π.χ.	γράφεται	συνήθως προφέρεται (σύμβολα ΔΦΑ)	σε μη τυπικό ή γρήγορο λόγο
...n k	>	...ŋ ɡ	τον κόσμο την καμήλα	toŋ‿ˈɡozmo tiŋ‿ɡaˈmila	όπως + ɡ τη γκαμήλα ti‿ɡaˈmila
...n ɡ	>	...ŋ ɡ > ∅ ɡ	την γκαμήλα > τη γκαμήλα	tiŋ‿ɡaˈmila > ti‿ɡaˈmila
...n ks	>	...ŋ ɡz	την ξύστρα δεν ξέρω	tiŋ‿ˈɡzistɾa ˈðen‿ˈɡzeɾo	> ti‿ˈɡzistɾa > ˈðe‿ˈɡzeɾo
...n c	>	...ŋ ɟ	την κιμωλία	tiŋ‿ɟimoˈlia	> ti‿ɟimoˈlia
...n ɟ	>	...n ɟ > ∅ ɟ	το(ν) γκιόνη	ton‿ˈɟoni > to‿ˈɟoni
...n p	>	...m b	την πόρτα	tim‿ˈboɾta	> ti‿ˈboɾta
...n b	>	...m b > ∅ b	την μπόρα > τη μπόρα	tim‿ˈboɾa > ti‿ˈboɾa
			τον μπαμπά	tom‿baˈba > to‿baˈba
			δεν μπορώ > δε μπορώ	ˈðem‿boˈro / ðe‿mboˈro > ˈðe‿boˈro
...n ps	>	...m bz	τον ψαρά	tom‿bzaˈɾa	> to‿bzaˈɾa
...n pç	>	...m bʝ	η πιέτα, την πιέτα	i‿ˈpçeta tim‿ˈbʝeta	> ti‿ˈbʝeta
...n t	>	...n d	την Τήνο	tin‿ˈdino	> ti‿ˈdino
...n d	>	...∅ d	τη ντύνω	ti‿ˈdino
...n t͡s	>	...n d͡z	την τσίχλα	tin‿ˈd͡zixla
...n d͡z	>	...n d͡z > ∅ d͡z	την τζαμαρία > τη τζαμαρία	ti‿d͡zmaˈɾia > ti‿d͡zmaˈɾia
...n f	>	...ɱ f	τον Φίλη	toɱ‿ˈfili	> to‿ˈfili

Πηγές

• §1.3.1 & §1.3.3.1@books.google - Holton, David. Peter Mackridge & Irene Philippaki-Warburton, revised by Vassilios Spyropoulos. Greek: A Comprehensive Grammar of the Modern Language. Routledge, ²2012. (ed.1:1997)
• Mackridge, Peter (1985) The Modern Greek Language: A Descriptive Analysis of Standard Modern Greek. Oxford University Press.
  • Mackridge, Peter (1990) Η νεοελληνική γλώσσα. Περιγραφική ανάλυση της νεοελληνικής κοινής. Μετάφραση (από τα αγγλικά, 1985): Κώστας Ν. Πετρόπουλος. Εκδόσεις Πατάκη.
• σχολική γραμματική Δημοτικού (Φιλιππάκη-Warburton)
• σχολική γραμματική Γυμνασίου (Χατζησαββίδης)

---