Παράρτημα:Ουσιαστικά (αρχαία ελληνικά)/1

Αυτή η σελίδα είναι ακόμη υπό κατασκευή

Παράρτημα:Γραμματική (αρχαία ελληνικά) » Παράρτημα:Ουσιαστικά » 1η κλίση :: 2η κλίση :: 3η κλίση :: ανώμαλα

1η κλίση

Κατηγορία:Ουσιαστικά 1ης κλίσης (αρχαία ελληνικά)

• Είναι αρσενικά ή θηλυκά με χαρακτηριστικό τους το άλφα στην κατάληξη (σε -ας, σε -α). Γι' αυτό λέγεται και Α-κλίση. Αλλά και καταλήξεις -ης, -η (δείτε την #Ετυμολογία των καταλήξεων)
• Κατηγορίες: #ασυναίρετα, «#συνῃρημένα»
• μπορεί να είναι οξύτονα/περισπώμενα, παροξύτονα/προπερισπώμενα ή προπαροξύτονα

Πηγές

• §211 First declension Smyth, Herbert Weir. 1920. A Greek Grammar for Colleges
• Ancient Greek nouns #First declension στην αγγλική Βικιπαίδεια
• πρώτη κλίση Οικονόμου, Μιχ. (χ.χ.) Γραμματική της αρχαίας ελληνικής Γυμνασίου-Λυκείου

Ασυναίρετα

Πίνακας καταλήξεων 1ης κλίσης

	αρσενικό ενικός		θηλυκό ενικός				πληθυντικοί	δυϊκοί
ον.	-ᾱς	-ης	-ᾱ	-ᾰ *	-ᾰ *	-η	-αι	-ᾱ
γεν.	-ου	-ου	-ᾱς	-ᾱς	-ης	-ης	-ων	-αιν
δοτ.	-ᾳ	-ῃ	-ᾳ	-ᾳ	-ῃ	-ῃ	-αις	-αιν
αιτ.	-ᾱν	-ην	-ᾱν	-ᾰν	-ᾰν	-ην	-ᾱς	-ᾱ
κλ.	-ᾱ	-η (ή-ᾰ)*	-ᾱ	-ᾰ	-ᾰ	-η	-αι	-ᾱ

Παραδείγματα: νεανίας, ταμίας - Ἀτρείδης, Κρονίδης, πολίτης - ποιητής, βουλευτής - στρατιά, φρουρά - πολιτεία, σοφία -γλῶσσα, Μοῦσα - τράπεζα, μάχαιρα - νύμφη, τιμή

en:Appendix:Ancient Greek declension tables/first

Γενικοί κανόνες 1ης κλίσης

• οι καταλήξεις του πληθυντικού/δυϊκού είναι ίδιες και για τα αρσενικά και για τα θηλυκά
• η γενική πληθυντικού είναι πάντοτε περισπώμενη (-ῶν) Εξαίρεση: οἱ ἐτησίαι, τῶν ἐτησίων (του σπάνιου ὁ ἐτησίας)
• όπου υπάρχει -ᾱς, είναι πάντα μακρό
• το άλφα της αιτιατικής και κλητικής του ενικού έχει την ίδια ποσότητα (προσωδία) με της ονομαστικής ενικού

Παρατηρήσεις

Το τελικό άλφα:

• Το καθαρό α της 1ης κλίσης: αν πριν από την κατάληξη -α υπάρχει φωνήεν ή ρο. Είναι μακρόχρονο και διατηρεί το α σε όλες τις πτώσεις.
  • !!Εξαιρέσεις: καθαρό άλφα που όμως είναι βραχύ:

    α) όλα τα προπαροξύτονα, όπως ἀλήθειᾰ, Χαιρώνειᾰ

    β)Υποκατηγορία:σφαῖρα: τα δισύλλαβα γραῖᾰ, μαῖᾰ, μυῖᾰ και με -ρα τα μοῖρᾰ, πεῖρᾰ, πρῷρᾰ, σφαῖρᾰ, σφῦρᾰ

• Το μη καθαρό α της 1ης κλίσης: αν πριν από την κατάληξη -α υπάρχει σύμφωνο εκτός από το ρο. Είναι βραχύχρονο και στη γενική και δοτική του ενικού τρέπεται σε ⟨η⟩

Για την κλητική της 1ης κλίσης:

• !! κατάληξη -ᾰ αντί για -η, στην κλητική των -ης
  • α) όσα λήγουν σε -τής, -της, όπως
    • οξύτονα: ὦ δικαστά!
    • παροξύτονα: ὦ πολῖτα! !!Εξαίρεση τονισμού: ὦ δέσποτα!
  • β) τα εθνικά: ὦ Πέρσᾰ, ὦ Σκύθᾰ
  • γ) α σύνθετα (με δεύτερο συνθετικό από ρήμα) σε -άρχης, -μέτρης, -πώλης, -τρίβης, -ώνης

Ετυμολογία των καταλήξεων

Οι καταλήξεις της 1ης κλίσης είναι «φαινομενικές». Προήλθαν από συγχώνευση του χαρακτήρα του θέματος + κατάληξη. Όπως

ονομαστική ενικού:	ὁ ταμίας	< θέμα ταμιᾱ-	+ -ς
αιτιατική πληθυντικού:	τοὺς ταμίας	< θέμα ταμιᾱ-	+ -νς (Κανόνας #νσ αποβολής του νι)
γενική πληθυντικού:	τῶν ταμιῶν	< θέμα ταμιᾱ- (ταμιά-)	+ -ων

Γιατί υπάρχουν και καταλήξεις σε ήτα, αφού βρισκόμαστε στην Α-κλίση;

• (Χρειάζεται επεξεργασία)

Συνηρημένα

...

Πίνακες

α

αρσενικά παροξύτονα σε -ας

Όπως νεανίας, ταμίας. Κατάληξη, σε -ῐᾱς

Κατηγορία:νεανίας 9 λέξεις.  Συνολικά, μαζί με ιδιαίτερες κλίσεις - 10 λέξεις  !! Εξαίρεση: γενική πληθυντικού -ίων στο: οἱ ἐτησίαι (πληθυντικός του σπάνιου ελληνιστικού ενικού: ὁ ἐτησίας)

↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   νεᾱνῐᾱ- ονομαστική ὁ νεανίᾱς οἱ νεανίαι       γενική τοῦ νεανίου τῶν νεανιῶν       δοτική τῷ νεανίᾳ τοῖς νεανίαις     αιτιατική τὸν νεανίᾱν τοὺς νεανίᾱς      κλητική ὦ! νεανίᾱ νεανίαι   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  νεανίᾱ γεν-δοτ τοῖν  νεανίαιν

θηλυκά σε -α οξύτονα

• Υπάρχουν και περισπώμενα; Ναι, αλλά είναι #συνηρημένα, γι' αυτό άλλωστε παίρνουν περισπωμένη. Δείτε το #μνάα>μνᾶ

Κατηγορία:στρατιά 19 λέξεις.  Συνολικά, μαζί με ιδιαίτερες κλίσεις - 24 λέξεις

Πρότυπο:grc-κλίση-'στρατιά'

θηλυκά σε -α παροξύτονα ή προπερισπώμενα

Όπου το «καθαρό α» (που ακολουθεί το ρο ή φωνήεντα) είναι κανονικά μακρό. Αλλά δείτε και τις !!εξαιρέσεις στις #Παρατηρήσεις
Το «μη καθαρό α» είναι βραχύ, και μετατρέπεται σε η στη γενική και δοτική του ενικού.

Κατηγορία:χώρα 50 λέξεις.  Συνολικά, μαζί με ιδιαίτερες κλίσεις - 51 λέξεις  Καθαρό α (μακρό) μετά από ρο ή φωνήεν.	Υποκατηγορία:σοφία 194 λέξεις.  Συνολικά, μαζί με ιδιαίτερες κλίσεις - 206 λέξεις  Ειδικότερα: καθαρό α (μακρό) μετά από δίχρονο φωνήεν που είναι βραχύ και οξύνεται.
↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   ονομαστική ἡ χώρᾱ αἱ χῶραι       γενική τῆς χώρᾱς τῶν χωρῶν       δοτική τῇ χώρᾳ ταῖς χώραις     αιτιατική τὴν χώρᾱν τὰς χώρᾱς      κλητική ὦ! χώρᾱ χῶραι   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  χώρᾱ γεν-δοτ τοῖν  χώραιν	↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   ονομαστική ἡ σοφίᾱ αἱ σοφίαι       γενική τῆς σοφίᾱς τῶν σοφιῶν       δοτική τῇ σοφίᾳ ταῖς σοφίαις     αιτιατική τὴν σοφίᾱν τὰς σοφίᾱς      κλητική ὦ! σοφίᾱ σοφίαι   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  σοφίᾱ γεν-δοτ τοῖν  σοφίαιν Το δίχρονο φωνήεν της παραλήγουσας είναι βραχύ.
Υποκατηγορία:σφαῖρα (εξαιρέσεις) 8 λέξεις  !! Εξαίρεση: καθαρό α που όμως είναι βραχύ.	Κατηγορία:γλῶσσα 25 λέξεις.  Συνολικά, μαζί με ιδιαίτερες κλίσεις - 27 λέξεις  Μη καθαρό α (βραχύ). Μετατρέπεται σε -η. Έτσι κλίνονται και οι θηλυκές μετοχές σε -οῦσα (οὖσα, θηλυκό του ὤν, η ἐπιοῦσα, θηλυκό του ἐπιών)
↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   ονομαστική ἡ σφαῖρᾰ αἱ σφαῖραι       γενική τῆς σφαίρᾱς τῶν σφαιρῶν       δοτική τῇ σφαίρᾳ ταῖς σφαίραις     αιτιατική τὴν σφαῖρᾰν τὰς σφαίρᾱς      κλητική ὦ! σφαῖρᾰ σφαῖραι   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  σφαίρᾱ γεν-δοτ τοῖν  σφαίραιν Εδώ, το καθαρό α (που ακολουθεί το ρ ή φωνήεν) δεν είναι μακρό, αλλά κατ' εξαίρεσιν, βραχύ.	↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   ονομαστική ἡ γλῶσσᾰ αἱ γλῶσσαι       γενική τῆς γλώσσης τῶν γλωσσῶν       δοτική τῇ γλώσσῃ ταῖς γλώσσαις     αιτιατική τὴν γλῶσσᾰν τὰς γλώσσᾱς      κλητική ὦ! γλῶσσᾰ γλῶσσαι   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  γλώσσᾱ γεν-δοτ τοῖν  γλώσσαιν

θηλυκά σε -α προπαροξύτονα

...

η

...