Παράρτημα:Ουσιαστικά (αρχαία ελληνικά)/1

Γλώσσα: Αρχαία ελληνικά » Παράρτημα:Γραμματική » Παράρτημα:Ουσιαστικά

1η κλίση :: 2η κλίση :: 3η κλίση :: ανώμαλα

για τους συντάκτες: Κατηγορία:Πρότυπα για 1κλιτα

1η κλίση ουσιαστικών « Κατηγορία:Ουσιαστικά κατά την κλίση (αρχαία ελληνικά) & ελληνιστική κοινή

Κατηγορία:Πρωτόκλιτα ουσιαστικά - First declension of Ancient Greek nouns

Περιεχόμενα - Ουσιαστικά - 1η κλίση ευρετήριο καταλήξεων #Κλιτικοί πίνακες • ασυναίρετα (ονομαστική-γενική) -α-ᾶς ἡ #στρατιά, δωρική κλίση: #ἀρετά -α-ας ἡ #χώρα/σοφία, #βοήθεια, δωρική κλίση: #τύχα, η ελληνιστική #κοῦπα -α-ης ἡ #γλῶσσα (& #κοῦπα), #θάλασσα -ᾶς-ᾶ ιδιόκλιτο: ὁ Μηνᾶς -ας-ου ὁ #νεανίας -η-ῆς ἡ #ψυχή -η-ης ἡ #γνώμη #περισπωμένη -ῆς-ῆ ιδιόκλιτο: ὁ Φιλῆς -ής-οῦ ὁ #ποιητής κλητική -ά -ης-ου ὁ #στρατιώτης κλητική -α, και τα -ίδης κλητική -η • συνηρημένα (ασυναίρετες & συνηρημένες ονομαστικές) -άα > -ᾶ ἡ #Ναυσικάα, ἡ #μνᾶ -έα > -ῆ ἡ συκέα/#συκῆ -έας > -ᾶς ὁ Βορέας/#Βορρᾶς -έας / -ῆς ὁ Ἑρμέας/#Ἑρμῆς -έη > -ῆ ἡ γαλέη/#γαλῆ • ανώμαλα 1ης κλίσης

• Ετυμολογία των καταλήξεων - καθαρό άλφα • Κανόνες 1ης κλίσης • κλητική αρσενικών σε -ης • συνηρημένα • Πηγές

1η κλίση

Κατηγορία:Ουσιαστικά 1ης κλίσης (αρχαία ελληνικά)
Η πρώτη κλίση των ουσιαστικών ονομάζεται και άλφα-κλίση, επειδή το θέμα των λέξεων λήγει πάντοτε σε άλφα.
Επίσης, η κατάληξη διαμορφώνεται σε -ας, σε -α (αλλά και με παραλλαγή -ης, -η.
Π.χ. ἡ #ψυχή έχει κι αυτή θέμα σε άλφα: ψῡχᾱ-). Δείτε την #ετυμολογία των καταλήξεων.
Κυριαρχούν τα θηλυκά, αλλά υπάρχουν και μερικά αρσενικά.

• ομάδες: #ασυναίρετα, «#συνῃρημένα»
• μπορεί να είναι οξύτονα/περισπώμενα, παροξύτονα/προπερισπώμενα ή προπαροξύτονα

Πηγές

• §211 First declension, #Smyth
• Ancient Greek nouns #First declension στην αγγλική Βικιπαίδεια 
• πρώτη κλίση, #Οικονόμου
• και Γραμματικές όπως στο Παράρτημα:Γραμματική (αρχαία ελληνικά)#Βιβλιογραφία

↑

Πίνακες

α

θηλυκά σε -ά οξύτονα

για τους συντάκτες: {{grc-κλίση-'στρατιά'}}

※ νέα ελληνικά #όπως «καρδιά»

• Υπάρχουν και περισπώμενα; Ναι, αλλά είναι #συνηρημένα, γι' αυτό άλλωστε παίρνουν περισπωμένη. Δείτε το #μνάα>μνᾶ

Σε -ά, -ᾶς λήγουν οι δωρικοί τύποι θηλυκών σε -ή: κλίση #ἀρετά

Κατηγορία:στρατιά   47 λέξεις.
↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   στρᾰτιᾱ- ονομαστική ἡ στρατιᾱ́ αἱ στρατιαί       γενική τῆς στρατιᾶς τῶν στρατιῶν       δοτική τῇ στρατιᾷ ταῖς στρατιαῖς     αιτιατική τὴν στρατιᾱ́ν τὰς στρατιᾱ́ς      κλητική ὦ! στρατιᾱ́ στρατιαί   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  στρατιᾱ́ γεν-δοτ τοῖν  στρατιαῖν

↑

θηλυκά σε -α παροξύτονα

για τους συντάκτες: {{grc-κλίση-'χώρα'}}

※ νέα ελληνικά όπως «σοφία»

θηλυκά παροξύτονα ή προπερισπώμενα σε -α, με γενική -ας ή -ης

Γενική σε -ας ή σε -ης (και αντιστοίχως δοτική σε -ᾳ ή -ῃ). Πώς βρίσκουμε αν διατηρείται το άλφα;;;

• Πρώτα, κοιτάμε τι λογής είναι ο φθόγγος που προηγείται.
  • Αν είναι σύμφωνο εκτός από το ρο, τότε έχουμε γενική σε -ης & δοτικής σε -ῃ
  • αλλιώς, σε -ας (προηγείται φωνήεν ή δίφθογγος ή το ρο)

Για τον τονισμό τους, δύο παράγοντες:

• 1) η παραλήγουσα είναι βραχεία ή μακρά; (Αν είνα δίχρονη, πρέπει να συμβουλευτούμε το λεξικό μας).
• 2) η κατάληξη -α είναι βραχεία ή μακρά; (στα παροξύτονα - στα προπαροξύτονα όπως #θάλασσα είναι βραχεία)
  • Μετά από φωνήεν ή δίφθογγο ή ρο, το -ᾱ είναι μακρό και λέγεται «καθαρό α». Αλλά δείτε και τις !!εξαιρέσεις στις #Παρατηρήσεις
  • Μετά από σύμφωνα (εκτός από το ρο), το -ᾰ είναι βραχύ και λέγεται «μη καθαρό α».

  Δείτε τους κανόνες για το «καθαρό α»

!! Η ελληνιστική #κοῦπα!

Σε -α, -ας λήγουν οι δωρικοί τύποι θηλυκών σε -η: κλίση #τύχα

-α, -ας Ομάδα 'χώρα'   522 λέξεις.
με μακρά παραλήγουσα	με βραχεία παραλήγουσα
Κατηγορία:χώρα με μακρά παραλήγουσα   79 λέξεις.  Καθαρό α (μακρό) μετά από ρο ή φωνήεν όταν προηγείται μακρό φωνήεν H ονομαστική πληθυντικού περισπάται. !! Εξαιρέσεις: το καθαρό άλφα βραχύ: δείτε #σφαῖρα !! ειδική περίπτωση η Ἄβα !! ιδιόκλιτα: δείτε#κοῦπα Η Σουσάννα, με διπλή κλίση, γενική σε -ης και σε -ας	Κατηγορία:φαρέτρα με βραχεία παραλήγουσα   28 λέξεις.  Καθαρό α (μακρό) μετά από ρο ή φωνήεν όταν προηγείται βραχύ φωνήεν. Η ονομαστική πληθυντικού οξύνεται. Επίσης: όταν προηγείται δίχρονο φωνήεν που είναι βραχύ όπως στις λέξεις σε -ία Υποκατηγορία:σοφία με βραχύ δίχρονο στην παραλήγουσα 411 λέξεις.  Καθαρό α (μακρό) μετά από ρο ή φωνήεν όταν προηγείται βραχύ φωνήεν.
↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   ονομαστική ἡ χώρᾱ αἱ χῶραι       γενική τῆς χώρᾱς τῶν χωρῶν       δοτική τῇ χώρᾳ ταῖς χώραις     αιτιατική τὴν χώρᾱν τὰς χώρᾱς      κλητική ὦ! χώρᾱ χῶραι   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  χώρᾱ γεν-δοτ τοῖν  χώραιν με μακρό δίχρονο στην παραλήγουσα ?	↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   ονομαστική ἡ φαρέτρᾱ αἱ φαρέτραι       γενική τῆς φαρέτρᾱς τῶν φαρετρῶν       δοτική τῇ φαρέτρᾳ ταῖς φαρέτραις     αιτιατική τὴν φαρέτρᾱν τὰς φαρέτρᾱς      κλητική ὦ! φαρέτρᾱ φαρέτραι   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  φαρέτρᾱ γεν-δοτ τοῖν  φαρέτραιν με βραχύ δίχρονο στην παραλήγουσα ↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   ονομαστική ἡ σοφίᾱ αἱ σοφίαι       γενική τῆς σοφίᾱς τῶν σοφιῶν       δοτική τῇ σοφίᾳ ταῖς σοφίαις     αιτιατική τὴν σοφίᾱν τὰς σοφίᾱς      κλητική ὦ! σοφίᾱ σοφίαι   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  σοφίᾱ γεν-δοτ τοῖν  σοφίαιν
Υποκατηγορία:σφαῖρα (εξαιρέσεις)   12 λέξεις  !! Εξαίρεση: 10 παροξύτονες λέξεις με καθαρό α που όμως είναι βραχύ αντί μακρό. Βραχύ είναι και σε όλες τις προπαροξύτονες λέξεις (όπως γέφυρα)
↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   ονομαστική ἡ σφαῖρᾰ αἱ σφαῖραι       γενική τῆς σφαίρᾱς τῶν σφαιρῶν       δοτική τῇ σφαίρᾳ ταῖς σφαίραις     αιτιατική τὴν σφαῖρᾰν τὰς σφαίρᾱς      κλητική ὦ! σφαῖρᾰ σφαῖραι   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  σφαῖρᾱ γεν-δοτ τοῖν  σφαίραιν Εδώ, το καθαρό α (που ακολουθεί το ρ ή φωνήεν) δεν είναι μακρό, αλλά κατ' εξαίρεσιν, βραχύ. Δείτε τις Σημειώσεις γι' αυτές τις εξαιρέσεις.
-α, -ης Ομάδα 'γλῶσσα'   58 λέξεις.
Κατηγορία:γλῶσσα με μακρά παραλήγουσα   24 λέξεις.  Μη καθαρό α (βραχύ). Γενική και δοτική ενικού με η. Παραλήγουσα μακρά. Έτσι κλίνονται και οι θηλυκές μετοχές σε -οῦσα (οὖσα, θηλυκό του ὤν, η ἐπιοῦσα, θηλυκό του ἐπιών)	Κατηγορία:δόξα με βραχεία παραλήγουσα   34 λέξεις.  Μη καθαρό α (βραχύ). Γενική και δοτική ενικού με η. Παραλήγουσα βραχεία.
↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   ονομαστική ἡ γλῶσσᾰ αἱ γλῶσσαι       γενική τῆς γλώσσης τῶν γλωσσῶν       δοτική τῇ γλώσσῃ ταῖς γλώσσαις     αιτιατική τὴν γλῶσσᾰν τὰς γλώσσᾱς      κλητική ὦ! γλῶσσᾰ γλῶσσαι   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  γλώσσᾱ γεν-δοτ τοῖν  γλώσσαιν	↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   ονομαστική ἡ δόξᾰ αἱ δόξαι       γενική τῆς δόξης τῶν δοξῶν       δοτική τῇ δόξῃ ταῖς δόξαις     αιτιατική τὴν δόξᾰν τὰς δόξᾱς      κλητική ὦ! δόξᾰ δόξαι   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  δόξᾱ γεν-δοτ τοῖν  δόξαιν !! Εξαιρέσεις: θα έπρεπε να έχουν έχουν ήτα στη γενική και δοτική, αφού προηγείται σύμφωνο εκτός από ρο, αλλά έχουν άλφα: Ἄβα, Η Σουσάννα με διπλή κλίση σε -ης και σε -ας

Κατηγορία:κοῦπα   4 λέξεις.

για τους συντάκτες: {{grc-κλίση-'κούπα'}}

ελληνιστική κοινή δε μαρτυρείται δυϊκός αριθμός
↓ πτώσεις	ενικός		πληθυντικός
ονομαστική	ἡ	κοῦπᾰ	αἱ	κοῦπες
γενική	τῆς	κούπᾱς	τῶν	κουπῶν
δοτική	τῇ	κούπᾳ	ταῖς	κούπαις
αιτιατική	τὴν	κοῦπᾰν	τὰς	κούπᾱς
κλητική ὦ!		κοῦπα		κοῦπες
Ελληνιστική κλίση με εξαιρέσεις κατά τη λατινική 1η κλίση: * κατάληξη με βραχύ ᾰ αντί του αναμενόμενου μακρού ᾱ. * η γενική δεν είναι η αναμενόμενη -ης (προηγείται σύμφωνο που δεν είναι ρο) * ο πληθυντικός δεν λήγει σε -αι αλλά -ες.

Η ελληνιστική κλίση «κοῦπα». Eλληνιστικά θηλυκά σε -α με γενική σε -ας αντί αναμενόμενου (στα αρχαία), -ης.

• !! ιδιόκλιτα: θα έπρεπε να έχουν έχουν ήτα στη γενική και δοτική, αφού προηγείται σύμφωνο εκτός από ρο (όπως στην κλίση του #γλῶσσα), αλλά έχουν άλφα:
  !! ειδική περίπτωση η Ἄβα
• Για τα δάνεια απ' τα λατινικά, οι καταλήξεις, με επίδραση λατινικών λέξεων (με πληθυντικό -es > -ες και όχι -αι).
  • Η Σουσάννα, με διπλή κλίση, γενική σε -ης και σε -ας
• ΕΚΚΡΕΜΟΤΗΤΑ να ελεγχθεί και η Κατηγορία:Ουσιαστικά με κλίση όπως το 'γλῶσσα' (αρχαία ελληνικά) για λέξεις όπως το τοῦρτα.

※  Στη Γραμματική Μεσαιωνικής του Camgridge: §2.11. Feminine nouns in /a/ διαβάοζουμε για τις αλλαγές απ' τον 2ο ήδη αιώνα.
ΣτΕ: Τα εντός αγκυλών, τα έντονα γράμματα και τα links δικά μας.

The A[ncient] G[reek] 1st-declension nouns in -ά and -α comprised oxytone, paroxytone and proparoxytone nouns; e.g. ἀγορά, δόξα, μέλισσα. In Attic the <α> in these endings was either long or short, resulting in two sets of singular endings, e.g. long ᾱ: οἰκία, οἰκίας, οἰκίᾳ, οἰκίαν, οἰκία; short α: δόξα, δόξης, δόξῃ, δόξαν, δόξα. With the loss of vowel length distinction these two groups converged, through an initial period of confusion, into a paradigm in which the vowel [a] of the nominative prevailed in all cases of the singular (Hatzidakis 1892: 77; see Gignac 1981: 3–11 for numerous examples of mutual borrowing in the Roman period). In the same period, the nom.[inative] pl.[ural] ending -αι/-αί of the 1st declension came to be replaced by the nom. pl. ending -ες/-ές of the 3rd declension. From the 2nd century onwards the -ες/-ές ending also started to spread to the accusative plural (see Dieterich 1898: 157–8 and Gignac 1981: 46–7).

The Cambridge Grammar of Medieval and Early Modern Greek. (2019) [Η Γραμματική του Κέμπριτζ για τα μεσαιωνικά και πρώιμα νέα ελληνικά] (στα αγγλικά) Των David Holton, Geoffrey Horrocks, Marjolijne Janssen, Tina Lendari, Io Manolessou & Notis Toufexis. Cambridge University Press. 4 τόμοι. DOI - εισαγωγή

↑

θηλυκά σε -α προπαροξύτονα

για τους συντάκτες: {{grc-κλίση-'θάλασσα'}}

※ νέα ελληνικά #όπως «θάλασσα»

Ομάδα 'θάλασσα'   θηλυκά προπαροξύτονα σε -α, με γενική -ας ή -ης

Προπαροξύτονα θηλυκά ουσιαστικά σε -α, πάντα βραχύ (ακόμη και το «καθαρό άλφα».
Γενική ενικού -ας, δοτική ενικού -ᾳ, όταν προηγείται σύμφωνο εκτός από ρο. Τα προπαροξύτονα με με «καθαρό α» το έχουν κατ' εξαίρεσιν βραχύ. (Σημειώσεις)
Γενική ενικού -ης, δοτική ενικού -ῃ όταν προηγείται το ρο ή φωνήεντα.

Κατηγορία:βοήθεια, βοηθείας   104 λέξεις.	Κατηγορία:θάλασσα, θαλάσσης   41 λέξεις.
↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   ονομαστική ἡ βοήθειᾰ αἱ βοήθειαι       γενική τῆς βοηθείᾱς τῶν βοηθειῶν       δοτική τῇ βοηθείᾳ ταῖς βοηθείαις     αιτιατική τὴν βοήθειᾰν τὰς βοηθείᾱς      κλητική ὦ! βοήθειᾰ βοήθειαι   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  βοηθείᾱ γεν-δοτ τοῖν  βοηθείαιν	↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   ονομαστική ἡ θάλασσᾰ αἱ θάλασσαι       γενική τῆς θαλάσσης τῶν θαλασσῶν       δοτική τῇ θαλάσσῃ ταῖς θαλάσσαις     αιτιατική τὴν θάλασσᾰν τὰς θαλάσσᾱς      κλητική ὦ! θάλασσᾰ θάλασσαι   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  θαλάσσᾱ γεν-δοτ τοῖν  θαλάσσαιν

↑

αρσενικά σε -ας παροξύτονα

για τους συντάκτες: {{grc-κλίση-'νεανίας'}}

※ νέα ελληνικά #όπως «γαλαξίας»

Ομάδα 'νεανίας'   αρσενικά παροξύτονα σε -ας, με γενική -ου   29 λέξεις. 

Πρωτόκλιτα αρσενικά παροξύτονα σε -ας

• με παραλήγουσα βραχύχρονη όπως νεανίας, ταμίας. Κατάληξη, σε -ῐᾱς
• με παραλήγουσα μακρόχρονη όπως τα σε -θήρας, με πληθυντικό -θῆραι

Κατηγορία:νεανίας με βραχεία παραλήγουσα   22 λέξεις.
↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   νεᾱνῐᾱ- ονομαστική ὁ νεανίᾱς οἱ νεανίαι       γενική τοῦ νεανίου τῶν νεανιῶν       δοτική τῷ νεανίᾳ τοῖς νεανίαις     αιτιατική τὸν νεανίᾱν τοὺς νεανίᾱς      κλητική ὦ! νεανίᾱ νεανίαι   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  νεανίᾱ γεν-δοτ τοῖν  νεανίαιν Το φωνήεν της παραλήγουσας είναι βραχύ.	με βραχεία παραλήγουσα, πάντα με οξεία, και στον πληθυντικό όπως τα σε -βόας όπως βαρυβόας δεν έχουμε σε -έας → αυτά είναι από -εύς και είναι τριτόκλιτα, με πληθυντικό -εῖς Από τις δίχρονες παραλήγουσες βραχύ έχουν πάντοτε το γιώτα τα σε -ίας, -ίδας (Θυμηθείτε ότι το εντελώς τελικό ⟨αι⟩ και ⟨οι⟩ λογαριάζεται για βραχύ στους κλιτικούς τύπους). -ύας με ύψιλον βραχύ: ο μανδύας - οἱ μανδύαι με οξεία. -άδας καιάδας ΕΚΚΡΕΜΟΤΗΤΑ Παρατηρήσεις Στη γενική πληθυντικού τῶν -ῶν !! Εξαίρεση: γενική πληθυντικού -ίων στο: οἱ ἐτησίαι - τῶν ἐτησίων (πληθυντικός του σπάνιου ελληνιστικού ενικού: ὁ ἐτησίας) Διπλή γενική ενικού, !! ὁ Ἀννίβας, τοῦ Ἀννίβα & τοῦ Ἀννίβου
Κατηγορία:λογοθήρας με μακρά παραλήγουσα   7 λέξεις.
↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   νεᾱνῐᾱ- ονομαστική ὁ λογοθήρᾱς οἱ λογοθῆραι       γενική τοῦ λογοθήρου τῶν λογοθηρῶν       δοτική τῷ λογοθήρᾳ τοῖς λογοθήραις     αιτιατική τὸν λογοθήρᾱν τοὺς λογοθήρᾱς      κλητική ὦ! λογοθήρᾱ λογοθῆραι   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  λογοθήρᾱ γεν-δοτ τοῖν  λογοθήραιν	με μακρά παραλήγουσα, και περισπωμένη στην ονομαστική και κλητική πληθυντικού όπως τα σε -θήρας, οἱ -θῆραι: λογοθήρας !! και με εξαίρεση στη κλητική ενικού, ὁ λαγοθήρας με δίφθογγο, όπως ὁ Αἰνείας

↑

αρσενικά σε -ᾶς περισπώμενα

για τους συντάκτες: {{grc-κλίση-'Μηνᾶς'}}

※νέα ελληνικά: όπως «ψαράς» όπως «Παλαμάς»

ὁ Μηνᾶς. Ιδιόκλιτο: Ανήκει στα Ιδιόκλιτα: #Μηνᾶς και μοιάζει πολύ με την 1η κλίση.
Κύρια ονόματα αλλά και μερικά προσηγορικά. Μόνο ενικός.

↑

η

θηλυκά σε -ή οξύτονα

για τους συντάκτες: {{grc-κλίση-'ψυχή'}}

※ νέα ελληνικά #όπως «ψυχή»

Σε -ά, -ᾶς λήγουν οι δωρικοί τύποι θηλυκών σε -ή: κλίση #ἀρετά

Κατηγορία:ψυχή   148 λέξεις.
↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   τῑμᾱ- ονομαστική ἡ ψυχή αἱ ψυχαί       γενική τῆς ψυχῆς τῶν ψυχῶν       δοτική τῇ ψυχῇ ταῖς ψυχαῖς     αιτιατική τὴν ψυχήν τὰς ψυχᾱ́ς      κλητική ὦ! ψυχή ψυχαί   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  ψυχᾱ́ γεν-δοτ τοῖν  ψυχαῖν

για τους συντάκτες: {{grc-κλίση-'αρετά'}}

Αντίστοιχοι δωρικοί τύποι : όπως ἀρετά, -ᾶς, δωρικός τύπος  του ἀρετή

• Πηγή: Buck, Carl Darling, Introduction to the study of the Greek dialects 1910, rev.1928 §104, p.80

Κατηγορία:ἀρετά   0 λέξεις.
δωρική κλίση ↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   ονομαστική ἁ ἀρετᾱ́ ταὶ ἀρεταί       γενική τᾶς ἀρετᾶς τᾶν ἀρετᾶν       δοτική τᾷ ἀρετᾷ ταῖς ἀρεταῖς     αιτιατική τὰν ἀρετᾱ́ν τὰς ἀρετᾱ́ς      κλητική ὦ! ἀρετᾱ́ ἀρεταί   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὰ  ἀρετᾱ́ γεν-δοτ ταῖν  ἀρεταῖν	δωρικός τύπος θηλυκών όπως #ψυχή κλίση με δωρικά άρθρα -α αντί -η, όπως στις πτώσεις του ενικού στον πληθυντικό, διαφέρει η γενική

↑

θηλυκά σε -η παροξύτονα

για τους συντάκτες: {{grc-κλίση-'γνώμη'}}

※ νέα ελληνικά #όπως «νίκη»

Ομάδα 'γνώμη'   222 λέξεις.  θηλυκά παροξύτονα σε -η, με γενική -ης

Πρωτόκλιτα θηλυκά παροξύτονα σε -η

• Παρόμοια κλίνεται η ασυναίρετη μορφή των θηλυκών σε -έη > -ῆ #γαλῆ: όπως το 'γαλέη'
• Επίσης, ουσιαστικοποιημένες μετοχές σε -μένη όπως περισπωμένη: Κατηγορία:περισπωμένη   1 λέξεις. 

Και οι αντίστοιχοι δωρικοί τύποι  → δείτε  #τύχα

με παραλήγουσα βραχύχρονη   {{formatnum:126} λέξεις  Κατηγορία:βελόνη   41 λέξεις.  Κατηγορία:δίκη   85 λέξεις.  με δίχρονο βραχύ στην παραλήγουσα
↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   ονομαστική ἡ βελόνη αἱ βελόναι       γενική τῆς βελόνης τῶν βελονῶν       δοτική τῇ βελόνῃ ταῖς βελόναις     αιτιατική τὴν βελόνην τὰς βελόνᾱς      κλητική ὦ! βελόνη βελόναι   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  βελόνᾱ γεν-δοτ τοῖν  βελόναιν	με βραχεία παραλήγουσα, με οξεία στον πληθυντικό όπως βελόνη Για τις δίχρονες παραλήγουσες θα πρέπει να συμβουλευτούμε το λεξικό μας: βραχύ δίχρονο ἡ δίκη - αἱ δίκαι με οξεία.
με παραλήγουσα μακρόχρονη   91 λέξεις  Κατηγορία:γνώμη   65 λέξεις.  με μακρό στην παραλήγουσα Κατηγορία:νίκη 26 λέξεις.
↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   ονομαστική ἡ γνώμη αἱ γνῶμαι       γενική τῆς γνώμης τῶν γνωμῶν       δοτική τῇ γνώμῃ ταῖς γνώμαις     αιτιατική τὴν γνώμην τὰς γνώμᾱς      κλητική ὦ! γνώμη γνῶμαι   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  γνώμᾱ γεν-δοτ τοῖν  γνώμαιν	με μακρά παραλήγουσα, και περισπωμένη στην ονομαστική και κλητική πληθυντικού όπως το γνώμη, αἱ γνῶμαι Για τις δίχρονες παραλήγουσες θα πρέπει να συμβουλευτούμε το λεξικό μας: μακρό δίχρονο έχουν π.χ. ἡ νίκη - αἱ νῖκαι με περισπωμένη

για τους συντάκτες: {{grc-κλίση-'τύχα'}}

Αντίστοιχοι δωρικοί τύποι : όπως τύχα, -ας, δωρικός τύπος  του τύχη

• Πηγή: * Buck, Carl Darling, Introduction to the study of the Greek dialects 1910, rev.1928 §104, p.80

Κατηγορία:τύχα   0 λέξεις.
δωρική κλίση ↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   ονομαστική ἁ τύχᾱ ταὶ τύχαι       γενική τᾶς τύχᾱς τᾶν τυχᾶν       δοτική τᾷ τύχᾳ ταῖς τύχαις     αιτιατική τὰν τύχᾱν τὰς τύχᾱς      κλητική ὦ! τύχᾱ τύχαι   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὰ  τύχᾱ γεν-δοτ ταῖν  τύχαιν	δωρικός τύπος θηλυκών όπως #γνώμη κλίση με δωρικά άρθρα -α αντί -η, όπως στις πτώσεις του ενικού στον πληθυντικό, διαφέρει η γενική

↑

αρσενικά σε -ής οξύτονα

για τους συντάκτες: {{grc-κλίση-'ποιητής'}}

※ νέα ελληνικά #όπως «ποιητής» #όπως «καθηγητής»

Κατηγορία:ποιητής   65 λέξεις.
↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   ποιητᾱ- ονομαστική ὁ ποιητής οἱ ποιηταί       γενική τοῦ ποιητοῦ τῶν ποιητῶν       δοτική τῷ ποιητῇ τοῖς ποιηταῖς     αιτιατική τὸν ποιητήν τοὺς ποιητᾱ́ς      κλητική ὦ! ποιητᾰ́ ποιηταί   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  ποιητᾱ́ γεν-δοτ τοῖν  ποιηταῖν

↑

αρσενικά σε -ῆς περισπώμενα

ὁ Φιλῆς (Φιλήμων). Ανήκει στα Ιδιόκλιτα: #Φιλῆς και μοιάζει πολύ με την 1η κλίση.
Κύρια ονόματα. Μόνο ενικός.

↑

αρσενικά σε -ης παροξύτονα

για τους συντάκτες: {{grc-κλίση-'στρατιώτης'}}

※ νέα ελληνικά #όπως «ναύτης»

αρσενικά παροξύτονα σε -ης, με κλητική ενικού σε -α! ή -η!

Δείτε τους #κανόνες για την κλητική ενικού: σε άλφα ή σε ήτα.

Πρωτόκλιτα αρσενικά σε -ης που τονίζονται στην παραλήγουσα
Ομάδα 'στρατιώτης' με κλητική σε -ᾰ	Ομάδα 'Ἀτρείδης' με κλητική σε -η
με μακρά παραλήγουσα Κατηγορία:στρατιώτης   138 λέξεις.	με μακρά παραλήγουσα Κατηγορία:Ἀτρείδης   13 λέξεις.
με βραχεία παραλήγουσα Κατηγορία:τοξότης   93 λέξεις.	με βραχεία παραλήγουσα Κατηγορία:Κρονίδης   33 λέξεις.
↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   στρᾰτῐωτα- ονομαστική ὁ στρατιώτης οἱ στρατιῶται       γενική τοῦ στρατιώτου τῶν στρατιωτῶν       δοτική τῷ στρατιώτῃ τοῖς στρατιώταις     αιτιατική τὸν στρατιώτην τοὺς στρατιώτᾱς      κλητική ὦ! στρατιῶτᾰ στρατιῶται   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  στρατιώτᾱ γεν-δοτ τοῖν  στρατιώταιν	↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   Ἀτρειδα- ονομαστική ὁ Ἀτρείδης οἱ Ἀτρεῖδαι       γενική τοῦ Ἀτρείδου τῶν Ἀτρειδῶν       δοτική τῷ Ἀτρείδῃ τοῖς Ἀτρείδαις     αιτιατική τὸν Ἀτρείδην τοὺς Ἀτρείδᾱς      κλητική ὦ! Ἀτρείδη Ἀτρεῖδαι   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  Ἀτρείδᾱ γεν-δοτ τοῖν  Ἀτρείδαιν
↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   τοξοτα- ονομαστική ὁ τοξότης οἱ τοξόται       γενική τοῦ τοξότου τῶν τοξοτῶν       δοτική τῷ τοξότῃ τοῖς τοξόταις     αιτιατική τὸν τοξότην τοὺς τοξότᾱς      κλητική ὦ! τοξότᾰ τοξόται   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  τοξότᾱ γεν-δοτ τοῖν  τοξόταιν	↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   Κρονιδα- ονομαστική ὁ Κρονίδης οἱ Κρονίδαι       γενική τοῦ Κρονίδου τῶν Κρονιδῶν       δοτική τῷ Κρονίδῃ τοῖς Κρονίδαις     αιτιατική τὸν Κρονίδην τοὺς Κρονίδᾱς      κλητική ὦ! Κρονίδη Κρονίδαι   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  Κρονίδᾱ γεν-δοτ τοῖν  Κρονίδαιν

↑

Πίνακες συνηρημένων

θηλυκά σε -ᾶ συνηρημένα περισπώμενα

για τους συντάκτες: {{grc-κλίση-'μνα'}}

Ομάδα 'Ναυσικάα μνᾶ'   4 λέξεις.
Κατηγορία:μνᾶ συνηρημένα   3 λέξεις.  Κατηγορία:Ναυσικάα ασυναίρετα   1 λέξεις.
↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   μναα- ονομαστική ἡ μνᾶ αἱ μναῖ       γενική τῆς μνᾶς τῶν μνῶν       δοτική τῇ μνᾷ ταῖς μναῖς     αιτιατική τὴν μνᾶν τὰς μνᾶς      κλητική ὦ! μνᾶ μναῖ   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  μνᾶ γεν-δοτ τοῖν  μναῖν	Οι συναιρέσεις #Συνηρημένα-Σημειώσεις	↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   μναα- ονομαστική ἡ (μνάα) μνᾶ αἱ (μνάαι) μναῖ       γενική τῆς (μνάας) μνᾶς τῶν (μναῶν) μνῶν       δοτική τῇ (μνάᾳ) μνᾷ ταῖς (μνάαις) μναῖς     αιτιατική τὴν (μνάαν) μνᾶν τὰς (μνάας) μνᾶς      κλητική ὦ! (μνάα) μνᾶ (μνάαι) μναῖ   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  μνᾶ γεν-δοτ τοῖν  μναῖν

↑

θηλυκά σε -ῆ συνηρημένα περισπώμενα

για τους συντάκτες: {{grc-κλίση-'συκή'}}, {{grc-κλίση-'γαλή'}}

Πρωτόκλιτα θηλυκά συνηρημένα σε '-ῆ'
Ομάδα 'συκέα συκῆ'   5 λέξεις.	Ομάδα 'γαλέη γαλῆ'   8 λέξεις.
ασυναίρετα Κατηγορία:συκέα   2 λέξεις.  συνηρημένα Κατηγορία:συκῆ 3 λέξεις.	ασυναίρετα Κατηγορία:γαλέη   2 λέξεις.  συνηρημένα Κατηγορία:γαλῆ 6 λέξεις.
↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   συκεα-, συκη- ονομαστική ἡ συκέᾱ   > συκῆ αἱ συκέαι   > συκαῖ       γενική τῆς συκέᾱς > συκῆς τῶν συκεῶν > συκῶν       δοτική τῇ συκέᾳ   > συκῇ ταῖς συκέαις > συκαῖς     αιτιατική τὴν συκέᾱν > συκῆν τὰς συκέᾱς   > συκᾶς      κλητική ὦ! συκέᾱ   > συκῆ συκέαι   > συκαῖ   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  συκέᾱ   > συκᾶ γεν-δοτ τοῖν  συκέαιν   > συκαῖν	↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   γαλεα-, γαλη- ονομαστική ἡ γαλέη   > γαλῆ αἱ γαλέαι   > γαλαῖ       γενική τῆς γαλέης > γαλῆς τῶν γαλεῶν > γαλῶν       δοτική τῇ γαλέῃ   > γαλῇ ταῖς γαλέαις > γαλαῖς     αιτιατική τὴν γαλέην > γαλῆν τὰς γαλέᾱς   > γαλᾶς      κλητική ὦ! γαλέη   > γαλῆ γαλέαι   > γαλαῖ   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  γαλέᾱ   > γαλᾶ γεν-δοτ τοῖν  γαλέαιν   > γαλαῖν
#Συνηρημένα-Σημειώσεις

↑

αρσενικά σε -ᾶς συνηρημένα περισπώμενα

για τους συντάκτες: {{grc-κλίση-'βορράς'}}

• Βορέας/Βορρᾶς

Σημείωση: το ιδιόκλιτο #Μηνᾶς δεν είναι συνηρημένο.

Ομάδα 'Βορέας Βορρᾶς' 2 λέξεις.
Κατηγορία:Βορέας 1 λέξεις.  Κατηγορία:Βορρᾶς 1 λέξεις.
↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   Βορεα- Βορρα- ονομαστική ὁ Βορέᾱς > Βορρᾶς οἱ Βορέαι   > Βορραῖ       γενική τοῦ Βορέου > Βορρᾶ            & Βορροῦ τῶν Βορέων > Βορρῶν       δοτική τῷ Βορέᾳ   > Βορρᾷ τοῖς Βορέαις > Βορροῖς     αιτιατική τὸν Βορέᾱν > Βορρᾶν τοὺς Βορέᾱς   > Βορρᾶς      κλητική ὦ! Βορέᾱ   > Βορρᾶ Βορέαι   > Βορραῖ   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  Βορέᾱ   > Βορρᾶ γεν-δοτ τοῖν  Βορέαιν   > Βορραῖν	#Συνηρημένα-Σημειώσεις μοναδικό, μεταπλαστό συνηρημένο της 1ης κλίσης. μαρτυρούνται και ορισμένοι τύποι του πληθυντικού

↑

αρσενικά σε -ῆς συνηρημένα περισπώμενα

για τους συντάκτες: {{grc-κλίση-'Ερμής'}}

• δείτε και τα τριτόκλιτα σε -κλέης > -κλῆς όπως «Περικλῆς»

Ομάδα 'Ἑρμέας Ἑρμῆς' 2 λέξεις.
Κατηγορία:Ἑρμῆς 1 λέξεις.  Κατηγορία:Ἑρμέας 1 λέξεις.
↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός   Ἑρμεα- > Ἑρμῆ ονομαστική ὁ Ἑρμέᾱς, Ἑρμῆς οἱ Ἑρμέαι   > Ἑρμαῖ       γενική τοῦ Ἑρμέου > Ἑρμοῦ τῶν Ἑρμέων > Ἑρμῶν       δοτική τῷ Ἑρμέᾳ, Ἑρμῇ τοῖς Ἑρμέαις > Ἑρμαῖς     αιτιατική τὸν Ἑρμέᾱν, Ἑρμῆν              & Ἑρμῆ τοὺς Ἑρμέᾱς   > Ἑρμᾶς      κλητική ὦ! Ἑρμέᾱ, Ἑρμῆ Ἑρμέαι   > Ἑρμαῖ   δυϊκός ονομ-αιτ-κλ τὼ  Ἑρμέᾱ   > Ἑρμᾶ γεν-δοτ τοῖν  Ἑρμέαιν   > Ἑρμαῖν	#Συνηρημένα-Σημειώσεις

↑

Παρατηρήσεις

Ετυμολογία των καταλήξεων

Οι καταλήξεις της 1ης κλίσης είναι «φαινομενικές». Προήλθαν από συγχώνευση του χαρακτήρα του θέματος με α + κατάληξη. Όπως

ονομαστική ενικού:	ἡ θεά	< θέμα θεᾱ-	χωρίς κατάληξη
ονομαστική ενικού:	ὁ ταμίας	< θέμα ταμιᾱ-	+ -ς
αιτιατική πληθυντικού:	τοὺς ταμίας	< θέμα ταμιᾱ-	+ -νς (Κανόνας #νσ αποβολής του νι)
γενική πληθυντικού:	τῶν ταμιῶν	< θέμα ταμιᾱ- (ταμιά-)	+ -ων

ήτα

Μα πώς προέκυψε το ήτα μέσα στην α-κλίση;;;
Η αιτία βρίσκεται μακριά στο χρόνο, στην καταγωγή των λέξεων από την πρωτοϊνδοευρωπαϊκή τους προγιαγιά.
Είναι δύο διαφορετικές ομάδες λέξεων, από δύο διαφορετικές μορφές πρωτοϊνδοευρωπαϊκού θέματος.
Στα ελληνικά, τα θέματα αυτά είχαν και τα δύο άλφα. Μα δεν τελείωσε εκεί το ταξίδι τους.

• Η δωρική διάλεκτος διατήρησε -όπως πάντα- το άλφα.
• Στην ιωνική διάλεκτο έγιναν ήτα (προφορά: /ɛː/), όπως άλλωστε το συνήθιζε: π.χ. ἡ ἱστορίη του Ηρόδοτου.
• Επιστρέφοντας στην αττική διάλεκτο κάποια επανήλθαν στο άλφα. Όχι όλα! Επέστρεψαν στο άλφα τα θέματα που είχαν ε, ι, ρ πριν την κατάληξη.

  αλλιώς ἡ #στρατιά, ἡ #χώρα, ἡ ἱστορία

  αλλιώς ἡ #ψυχή, ἡ #γνώμη.

καθαρό α

ΚΑΝΟΝΑΣ Το καθαρό άλφα είναι μακρόχρονο. (Λατινικός όρος: a purum)

1. παραμένει άλφα μακρό στην κατάληξη, αν προηγείται ε, ι, ρ
   1. και παραμένει άλφα σε όλες τις πτώσεις αν προηγείται φωνήεν (ή δίφθογγος) ή ρο

      ἡ #στρατιά, τῆς στρατιᾶς. ἡ #χώρα, τῆς χώρας

   2. αλλά γίνεται ήτα στη γενική και δοτική ενικού αν προηγείται σύμφωνο εκτός του ρο

      ἡ #θάλασσα, τῆς θαλάσσης Κατηγορία:θάλασσα

2. αν δεν υπάρχει ε, ι, ρ, γίνεται ήτα

   ἡ #ψυχή, τῆς ψυχῆς. ἡ #γνώμη, τῆς γνώμης

μη καθαρό α

Το μη καθαρό άλφα είναι βραχύχρονο:

• παραμένει άλφα βραχύ στην κατάληξη, αν προηγείται ε, ι, ρ
  1. και παραμένει άλφα σε όλες τις πτώσεις αν προηγείται φωνήεν (ή δίφθογγος) ή ρο ή είναι προπαροξύτονο

     ἡ #βοήθεια, τῆς βοηθείας

  2. αλλά γίνεται ήτα στη γενική και δοτική ενικού αν προηγείται σύμφωνο εκτός του ρο σε μη προπαροξύτονες λέξεις

     ἡ γλῶσσα, τῆς γλώσσης

Δεν τέλειωσε η περιπέτεια! !!Εξαιρέσεις: καθαρό άλφα που όμως είναι βραχύ:

• α) όλα τα προπαροξύτονα, όπως βοήθειᾰ, Χαιρώνειᾰ, γέφυρᾰ, και πολλά σύνθετα της 1ης κλίσης
• β) Υποκατηγορία:σφαῖρα:
  • τα δισύλλαβα γαῖᾰ, γραῖᾰ, μαῖᾰ, μυῖᾰ
  • με -ρα τα μοῖρᾰ, πεῖρᾰ, πρῷρᾰ, σπεῖρᾰ, σφαῖρᾰ, σφῦρᾰ. Aν το καθαρό άλφα ήταν μακρό, δεν θα έπαιρναν περισπωμένη!
  • Επίσης, το ελληνιστικό αἶρα που έχει κι ανώμαλους τύπους.

Όμως ἡ κόρη, είχε μιαν εντελώς διαφορετική ιστορία...

• → δείτε  Ancient Greek phonology#Attic–Ionic vowel shift

↑

Γενικοί κανόνες 1ης κλίσης

• οι καταλήξεις του πληθυντικού/δυϊκού είναι ίδιες για τα αρσενικά και για τα θηλυκά
• η γενική πληθυντικού είναι πάντοτε περισπώμενη (-ῶν) Εξαίρεση: οἱ ἐτησίαι, τῶν ἐτησίων (του σπάνιου ὁ ἐτησίας)
• όπου υπάρχει -ᾱς, είναι πάντα μακρό
• το άλφα της αιτιατικής και κλητικής του ενικού έχει την ίδια ποσότητα (προσωδία) με της ονομαστικής ενικού

Ασυναίρετα

Πίνακας καταλήξεων 1ης κλίσης όπως διαμορφώθηκαν στην αττική διάλεκτο

	αρσενικό ενικός		θηλυκό ενικός				πληθυντικοί	δυϊκοί
ον.	-ᾱς	-ης	-ᾱ	-ᾰ !!	-ᾰ	-η	-αι	-ᾱ
γεν.	-ου	-ου	-ᾱς	-ᾱς	-ης	-ης	-ῶν	-αιν
δοτ.	-ᾳ	-ῃ	-ᾳ	-ᾳ	-ῃ	-ῃ	-αις	-αιν
αιτ.	-ᾱν	-ην	-ᾱν	-ᾰν	-ᾰν	-ην	-ᾱς	-ᾱ
κλ.	-ᾱ	-η (ή-ᾰ)!!	-ᾱ	-ᾰ	-ᾰ	-η	-αι	-ᾱ

Γκρίζα στήλη: μη καθαρό άλφα, όπως γλῶσσα
Παραδείγματα: νεανίας, ταμίας - Ἀτρείδης, Κρονίδης, στρατιώτης^!! - ποιητής^!!, βουλευτής^!! - στρατιά, φρουρά - χώρα, σφαῖρα^!!, πολιτεία, σοφία, γλῶσσα, Μοῦσα - θάλασσα, μάχαιρα - γνώμη, ψυχή

en:Appendix:Ancient Greek declension tables/first

↑

κλητική αρσενικών -ης

Για την κλητική αρσενικών της 1ης κλίσης σε -ης:

• !! κατάληξη -ᾰ αντί για -η, στην κλητική των -ης
  • α) όσα λήγουν σε -τής, -της, όπως
    • οξύτονα: ὦ δικαστά!
    • παροξύτονα: ὦ πολῖτα! !!Εξαίρεση τονισμού: ὦ δέσποτα!
  • β) τα εθνικά: ὦ Πέρσᾰ, ὦ Σκύθᾰ
  • γ) τα σύνθετα (με δεύτερο συνθετικό από ρήμα) σε -άρχης, -μέτρης, -πώλης, -τρίβης, -ώνης

↑

Συνηρημένα

Τα συνηρημένα της 1ης κλίσης: όπως μνάα > #μνᾶ, συκέα > #συκῆ, Ἑρμέας > #Ἑρμῆς

• ΚΑΝΟΝΑΣ: Έχουν και μετά τη συναίρεση τις καταλήξεις των ασυναίρετων τύπων.
• ΚΑΝΟΝΑΣ: Μόνο το ⟨εα⟩ στον ενικό το συναιρούν σε ⟨η⟩ όταν δεν προηγείται ρο.
• ΚΑΝΟΝΑΣ: Όλες οι πτώσεις είναι περισπώμενες.

Παραδείγματα

• -άᾱ > συναιρείται σε -ᾶ
• -έᾱ

  όταν προηγείται ρο > -ᾶ

  όταν δεν προηγείται ρο > -ῆ

• Τα α και τα ε, όπως λέει ο Σταματάκος (στην Ιστορική του Γραμματική, §46.2) «καταπίνονται» από τα μακρά φωνήεντα και τις διφθόγγους που ακολουθούν

  μνάαι > μναῖ, Ἑρμέαι > Ἑρμαῖ

  μναῶν > μνῶν, Ἑρμεῶν > Ἑρμῶν

Δείτε και τα τριτόκλιτα σε -κλέης > -κλῆς όπως «Περικλῆς»

Ανώμαλα 1ης κλίσης

και δείτε Παράρτημα:Ουσιαστικά (αρχαία ελληνικά)/ανώμαλα

Διπλόμορφα:

• Διαφορετική 1η κλίση στον κάθε αριθμό
  • ἡ Λάμπτρα, αἱ Λαμπτραί (ενικός όπως χώρα, πληθυντικός όπως στρατιά)
• Δύο εκδοχές της κλίσης #χώρα (γενική -ας), και όπως δόξα (γενική -ης)
  • Σουσάννα, Σωσάννα

Ιδιόκλιτα

• το ελληνιστικό αἶρα

↑

---