-ικός

Πίνακας περιεχομένων

1 Ελληνικά (el)

Ελληνικά (el) Επεξεργασία

Ετυμολογία Επεξεργασία

-ικός < αρχαία ελληνική -ικός^[1] < ινδοευρωπαϊκή (ρίζα) επίθημα *-ko-, ενισχυμένο με το φωνήεν -i- (*i-ko-) από θέματα που έληγαν σε -i-.^[2]

ΕπίθημαΕπεξεργασία

-ικός, -ική,^[3] -ικό και -ικος, -ικη,^[4] -ικο

Α. παραγωγική κατάληξη / επίθημα επιθέτων...

...που παράγονται από εθνικά ουσιαστικά. Δηλώνουν ότι το επίθετο προέρχεται από τη χώρα, την πόλη, την περιοχή ή γενικά από ένα σύνολο ανθρώπων.
Άγγλος > αγγλικός & εγγλέζικος, Γάλλος > γαλλικός

Bλάχος > βλάχικος, Ρουμανία > ρουμανικός & ρουμάνικος
...που παράγονται από προσηγορικά ουσιαστικά. Δηλώνουν κάτι που αναφέρεται ή ανήκει ή χαρακτηρίζει ή προέρχεται από το ομόρριζο ουσιαστικό
δημοκρατία > δημοκρατικός, μέτωπο > μετωπικός, λαός > λαϊκός
...που παράγονται από ρήματα. Δηλώνει ότι το προσδιοριζόμενο έχει την ιδιότητα ή την ικανότητα να κάνει αυτό που εκφράζει η πρωτότυπη λέξη ή είναι κατάλληλο γι' αυτό
δημιουργώ > δημιουργικός, πειθαρχώ > πειθαρχικός

Β. παραγωγική κατάληξη / επίθημα επιθέτων

που εκφράζουν / μεταπλάθουν σε λαϊκότερη γλώσσα επίθετα της λόγιας γλώσσας
αυθάδης > αυθάδικος, θηριώδης > θηριώδικος

Γ. παραγωγική κατάληξη / επίθημα ουσιαστικοποιημένων επιθέτων...

...που σχηματίζουν αφηρημένα θηλυκά ουσιαστικά που δηλώνουν τέχνη, επιστήμη, μάθηση... (με ουσιαστικοποίηση του θηλυκού του επιθέτου στον ενικό αριθμό)
γλυπτικός > γλυπτική, ηθικός > ηθική, παιδιατρικός > παιδιατρική
...που δηλώνουν τέχνη, επιστήμη ή μάθηση... (με ουσιαστικοποίηση του ουδετέρου του επιθέτου στον πληθυντικό αριθμό)
μαθηματικά, οικονομικά, οικοκυρικά
...απ' τα οποία προκύπτουν περιληπτικά ουσιαστικά (με ουσιαστικοποίηση του ουδετέρου του επιθέτου στον πληθυντικό αριθμό)
ασημικά, γυαλικά, λαχανικά
...που δηλώνουν τη συνομοταξία ή γενικά μεγάλη κατηγορία ζώων ή φυτών με κοινά χαρακτηριστικά (με ουσιαστικοποίηση του ουδετέρου του επιθέτου στον πληθυντικό αριθμό)
μηρυκαστικά, τρωκτικά.
...που δίνουν τη γενική ονομασία παρεμφερών ασθενειών που αφορούν το μέρος του σώματος που εκφράζει η πρωτότυπη λέξη (με ουσιαστικοποίηση του ουδετέρου του επιθέτου στον πληθυντικό αριθμό)
εντερικά, μητρικά

Τα επίθετα σε -ικος (και -ιμος) δε σχηματίζουν κανονικά αρνητικούς τύπους με το στερητικό μόριο α-: π.χ. (βασικός≠*αβάσικος). Υπάρχουν όμως και αρκετά που για διάφορους λόγους σχηματίζουν: π.χ. α-τονικός (< ατονία), αν-αιμικός (< αναιμία), α-βάσιμος, α-δόκιμος^[5] κ.ά.

ΥποσημειώσειςΕπεξεργασία

↑ Με βάση το επίθημα αυτό προέκυψαν ήδη στην αρχαία ελληνική ενισχυμένα επιθήματα, όπως -τικός (π.χ. μύστης > μυστικός), -ευτικός (π.χ. προοδεύω > προοδευτικός) και τα νεοελληνικά -ι(ά)τικος (π.χ. Μάνη > μανιάτικος) και -ιάρικος (π.χ. γκρινιάρης > γκρινιάρικος). Το επίθημα -ικός επηρέασε ανάλογα επιθήματα ξένων γλωσσών: πβ. αγγλικό -ic: (π.χ. fanatic), γαλλικό -ique (π.χ. fanatique), γερμανικό -isch (π.χ. fanatisch)
↑ Σε ορισμένες περιπτώσεις λέξεων < λατινική -icus (επίθημα κτητικών επιθέτων): π.χ. domesticus (=που ανήκει στο σπίτι/domus) > δομέστικος (μεσαιωνική ελληνική) (=αξιωματούχος του αυτοκράτορα).
↑ σπάνια στον προφορικό (λαϊκότροπο) λόγο: -ικιά· π.χ. αγαπητικιά (μειωτικά)
↑ σπάνια στον προφορικό (λαϊκότροπο) λόγο: -ικια
↑ Όπως αναφέρεται στο λεξικό του Μπαμπινιώτη (Μπαμπινιώτης Γεώργιος, Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας, εκδ. Κέντρο Λεξικολογίας, 2005^Β, λήμμα -ικός), ο λεξικογράφος Σκαρλάτος Βυζάντιος επισημαίνει πως τα δύο τελευταία δε σχηματίστηκαν ορθώς, αλλά καθιερώθηκαν από τη χρήση.

λέξεις με κατάληξη -ικός, ικος, -ίκοςΕπεξεργασία

[1] Με βάση το επίθημα αυτό προέκυψαν ήδη στην αρχαία ελληνική ενισχυμένα επιθήματα, όπως -τικός (π.χ. μύστης > μυστικός), -ευτικός (π.χ. προοδεύω > προοδευτικός) και τα νεοελληνικά -ι(ά)τικος (π.χ. Μάνη > μανιάτικος) και -ιάρικος (π.χ. γκρινιάρης > γκρινιάρικος). Το επίθημα -ικός επηρέασε ανάλογα επιθήματα ξένων γλωσσών: πβ. αγγλικό -ic: (π.χ. fanatic), γαλλικό -ique (π.χ. fanatique), γερμανικό -isch (π.χ. fanatisch)

[2] Σε ορισμένες περιπτώσεις λέξεων < λατινική -icus (επίθημα κτητικών επιθέτων): π.χ. domesticus (=που ανήκει στο σπίτι/domus) > δομέστικος (μεσαιωνική ελληνική) (=αξιωματούχος του αυτοκράτορα).

[3] σπάνια στον προφορικό (λαϊκότροπο) λόγο: -ικιά· π.χ. αγαπητικιά (μειωτικά)

[4] σπάνια στον προφορικό (λαϊκότροπο) λόγο: -ικια

[5] Όπως αναφέρεται στο λεξικό του Μπαμπινιώτη (Μπαμπινιώτης Γεώργιος, Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας, εκδ. Κέντρο Λεξικολογίας, 2005^Β, λήμμα -ικός), ο λεξικογράφος Σκαρλάτος Βυζάντιος επισημαίνει πως τα δύο τελευταία δε σχηματίστηκαν ορθώς, αλλά καθιερώθηκαν από τη χρήση.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]