πούς

Αρχαία ελληνικά (grc)

	δυϊκός
↓ πτώσεις	ενικός		πληθυντικός
	ποδ-
ονομαστική	ὁ	πούς	οἱ	πόδες
γενική	τοῦ	ποδός	τῶν	ποδῶν
δοτική	τῷ	ποδῐ́	τοῖς	ποσῐ́(ν) & πόδεσσι(ν)
αιτιατική	τὸν	πόδᾰ	τοὺς	πόδᾰς
κλητική ὦ!		πούς		πόδες
ονομ-αιτ-κλ	τὼ		πόδε
γεν-δοτ	τοῖν		ποδοῖν
3η κλίση, Κατηγορία 'πούς' όπως «πούς» - Παράρτημα:Ουσιαστικά

Ετυμολογία

πούς < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή *pṓds < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή ρίζα *ped- (περπατώ, βαδίζω).^[1] Συγγενή: λατινική pes, αγγλοσαξονική fot, αγγλική foot

Ουσιαστικό

πούς αρσενικό

(ανατομία) (ανθρώπινο σώμα) πόδι, το μέρος του σώματος
※ 5ος πκε αιώνας ⌘ Ἱπποκράτης, Περὶ ἀγμῶν, (De fracturis), 9,@scaife.perseus
Ποὺς δὲ ἀνθρώπου ἐκ πολλῶν καὶ μικρῶν ὀστέων ξύγκειται, ὥσπερ χεὶρ ἄκρη.
το κάτω μέρος του σώματος
※ 2ος κε αιώνας ⌘ Παυσανίας, Ἑλλάδος Περιήγησις/Αρκαδικά, 8.39.6 @scaife.perseus
ἐν δὲ τῷ γυμνασίῳ τὸ ἄγαλμα τοῦ Ἑρμοῦ ἀμπεχομένῳ μὲν ἔοικεν ἱμάτιον, καταλήγει δὲ οὐκ ἐς πόδας, ἀλλὰ ἐς τὸ τετράγωνον σχῆμα.
(γεωγραφία) οι πρόποδες βουνού
※ 6ος/5ος πκε αιώνας ⌘Πίνδαρος, Νεμεονίκαις, ΤΙΜΑΣΑΡΧῼ ΑΙΓΙΝΗΤῌ ΠΑΙΔΙ ΠΑΛΑΙΣΤῌ, 4.55 @scaife.perseus
Παλίου δὲ πὰρ ποδὶ λατρείαν Ἰαωλκὸν
η βάση
(ναυπηγικός όρος) το κατώτατο άκρο του ιστίου (συνήθως πόδες, στον πληθυντικό)
(ναυτικός όρος) το σχοινί με το οποίο χαλαρώνονται ή τεντώνονται τα ιστία, η σκότα
(μετρική) μετρικός πόδας, ο μετρικός πους: σταθερό άθροισμα συλλαβών
(μονάδα μέτρησης) μήκους (περίπου 0,30 μ.)
(στον πληθυντικό) → δείτε τη λέξη πόδες αγώνας δρόμου, ταχύτητα
(στον πληθυντικό) νύχια πουλιών, πλοκάμια χταποδιού
ως σημείο μέτρησης, αφετηρία ή τέρμα μετρήσεως
※ 8ος αιώνας πκε ⌘ Ὅμηρος, Ἰλιάς, 18 (Σ. Ὁπλοποιία.), στίχ. 353 (στίχοι 352-353)
ἐν λεχέεσσι δὲ θέντες ἑανῷ λιτὶ κάλυψαν | ἐς πόδας ἐκ κεφαλῆς, καθύπερθε δὲ φάρεϊ λευκῷ.
πατόκορφα τον σκέπασαν στην κλίνην που τον θέσαν | κι ένα σινδόνι και λευκό σάβανο επάνω απλώσαν.

Έμμετρη μετάφραση (1922): Ιάκωβος Πολυλάς, @greek‑language.gr

※ 5ος/4ος πκε αιώνας ⌘ Ἀριστοφάνης, Πλοῦτος, στίχ. 650 (649-650)
ἄκουε τοίνυν, ὡς ἐγὼ τὰ πράγματα | ἐκ τῶν ποδῶν εἰς τὴν κεφαλήν σοι πάντ᾽ ἐρῶ.
Άκου λοιπόν, κι εγώ θα σου ιστορήσω | τη φασαρία απ᾽ την κορφή ως τα νύχια.

Μετάφραση (1956): Κώστας Βάρναλης, Αθήνα: Ι. Ν. Ζαχαρόπουλος @greek‑language.gr

Άλλες μορφές

λακωνικός τύπος : πόρ
δωρικός τύπος : πός
δωρικός τύπος : πῶς
επικός τύπος και σε λυρικούς ποιητές: δοτ. πληθ. ποσσί, πόδεσσι
ποδοῖν: γεν. και δοτ. δυϊκ.
επικός τύπος : γεν. και δοτ. δυϊκ. ποδοῖιν

Εκφράσεις

ἐκ ποδῶν, ἐκποδών: μακριά
ἐξ ἑνὸς ποδός: μόνος
ἐπὶ πόδα: προχωρώντας προς τα πίσω
ἐφ' ἑνὸς ποδός: μόνος
ἀφ' ἡσύχου ποδός: ήσυχα, στις μύτες των ποδιών
κατὰ πόδα: από κοντά, αλλά από πίσω, ακολουθώντας, όπισθεν
παρ' ποδός: για δουλειές του ποδαριού
παρὰ ποδός ή πὰρ ποδός: αυθόρμητα, μια στιγμή, αμέσως
※ 6ος/5ος πκε αιώνας ⌘ Πίνδαρος^w, Πυθιονίκαις, 10. Ἱπποκλεῖ Θεσσαλῷ παιδὶ διαυλοδρόμῳ, 63 (10.62-10.64)
τῶν δ᾽ ἕκαστος ὀρούει, | τυχών κεν ἁρπαλέαν σχέθοι φροντίδα τὰν πὰρ ποδός· | τὰ δ᾽ εἰς ἐνιαυτὸν ἀτέκμαρτον προνοῆσαι.
Όσα καθένας λαχταρά, | σαν θα του τύχει, γρήγορ᾽ ας αρπάξει | τον πόθο του μπροστ᾽ απ᾽ τα πόδια του.
Μετάφραση (1958): Ι.Ν. Γρυπάρης, @greek‑language.gr

Όμως ό,τι ο καθένας λαχταράει, | αν το πετύχει, ας το χαρεί για σήμερα· | το τί του χρόνου θα γενεί, να το προβλέψει δεν μπορεί.
Μετάφραση (1994): Γιάννης Οικονομίδης, @greek‑language.gr
παρ' ποδί, ἐν ποσί και παρὰ πόδα: κοντά
παρὰ πόδα: σε μια στιγμή, αμέσως μετά, πρόχειρα, βιαστικά
παρ' ποδὶ νηός: δίπλα στο πηδάλιο του πλοίου
σὺν πατρὸς ποδί: μαζί με τον πατέρα, με τη βοήθειά του
ὡς ποδῶν ἔχω: με όλη τη δύναμη των ποδιών μου, δηλ. όσο πιο γρήγορα μπορώ
※ 5ος αιώνας πκε ⌘ Ἡρόδοτος, Ἱστορίαι, 6 (Ἐρατώ), 116.1
Ἀθηναῖοι δὲ ὡς ποδῶν εἶχον [τάχιστα] ἐβοήθεον ἐς τὸ ἄστυ, καὶ ἔφθησάν τε ἀπικόμενοι πρὶν ἢ τοὺς βαρβάρους ἥκειν,
κι οι Αθηναίοι απ᾽ τη μεριά τους, τρέχοντας όσο πιο γρήγορα μπορούσαν, έσπευδαν να υπερασπιστούν την πόλη και πρόλαβαν κι έφτασαν πριν έρθουν οι βάρβαροι·

Μετάφραση (1993): Ηλίας Σπυρόπουλος. Αθήνα:Γκοβόστης @greek‑language.gr

Συγγενικά

ετυμολογικό πεδίο
-πους, ποδ-

Σύνθετα

ποδο- Αρχαίες ελληνικές λέξεις με πρόθημα ποδο- στο Βικιλεξικό
Λέξεις ποδ- @perseus.tufts.edu Greek Dictionary Headword Search, Πανεπιστήμιο Tufts
-πους Αρχαίες ελληνικές λέξεις με επίθημα -πους στο Βικιλεξικό
Λέξεις -πους @perseus.tufts.edu Greek Dictionary Headword Search, Πανεπιστήμιο Tufts

και

με άλλα συνθετικά:

Αναφορές

↑ Μπαμπινιώτης, Γεώργιος (2010). Ετυμολογικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (Β' ανατύπωση. 2009: A' έκδοση). Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας.

Πηγές

πούς - Επιτομή του Λεξικού Λίντελ-Σκοτ, Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού, εκδ. Πελεκάνος, 2007), Ψηφίδες στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2012
πούς - ΛΟΓΕΙΟΝ (αγγλικά, από το 2011) Λεξικά για την αρχαία ελληνική και λατινική γλώσσα (στα αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά, κ.λπ.) Πανεπιστήμιο του Σικάγου.

[1] Μπαμπινιώτης, Γεώργιος (2010). Ετυμολογικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (Β' ανατύπωση. 2009: A' έκδοση). Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας.

[1]