-α

Νέα ελληνικά (el)

Ετυμολογία

δείτε στους ορισμούς για -α, για -ά και για -α ή -ά

Επίθημα

-α

1. κατάληξη για το σχηματισμό αφηρημένων θηλυκών ουσιαστικών παραγώγων
   1. από ρήματα: γεννώ → γέννα, νυστάζω → νύστα

      < (κληρονομημένο) μεσαιωνική ελληνική -α (βρομῶ - βρόμα) < αρχαία ελληνική (πεινῶ - πεῖνα)

   2. από επίθετα: πικρός → πίκρα

      < (κληρονομημένο) μεσαιωνική ελληνική -α (ἁλμυρός - ἁλμύρα) < αρχαία ελληνική : επίθετα σε -ρός (ἐχθρός - ἔχθρα)

2. κατάληξη ουδέτερων πληθυντικού αριθμού για ουσιαστικά που είναι παρατακτικά σύνθετα

   μαχαιροπίρουνα

   < πληθυντικός ουδετέρων -ο

3. (μεγεθυντικό) επίθημα θηλυκών ουσιαστικών παράγωγων από ουδέτερα ουσιαστικά σε -ι
   1. με ή χωρίς μεγεθυντική σημασία

      κεφάλι → κεφάλα, γυαλί → γυάλα

   2. μεγεθυντικό και μειωτικό

      γαϊδούρι → γαϊδούρα

   < (κληρονομημένο) μεσαιωνική ελληνική -α θηλυκό (σκάλα, ως μεγεθυντικό του -ιν (σκαλίν) < ελληνιστική κοινή -α (σκάλα)

-ά

• κατάληξη ανισοσύλλαβων θηλυκών ουσιαστικών

  μαμά, γιαγιά

  < αναλογικά προς τα αρσενικά σε -άς

-α ή -ά

1. για τον σχηματισμό επιρρημάτων
   1. από επίθετα σε -ός δεξιός → δεξιά
   2. από επίθετα σε -ύς βαθύς → βαθιά
   3. από τα επιρρήματα -ως (συχνά με παράλληλους τύπους: καλά-καλώς, ευχάριστα-ευχαρίστως με την ίδια ή διαφορετική σημασία)

   < (κληρονομημένο) ελληνιστική κοινή -ά και -α που αντικατέστησε το -ῶς και -ως για να διακρίνεται από το -ός και -ος (όταν πια ήσαν ομόηχα) < αρχαία ελληνική -ά

2. για το σχηματισμό του θηλυκού γένους ουσιαστικών
   1. από αρσενικά ουσιαστικά που δηλώνουν ιδιότητα, επάγγελμα ή εθνικότητα

      θεός → θεά, κουμπάρος → κουμπάρα, δάσκαλος → δασκάλα, Κινέζος → Κινέζα

      < (κληρονομημένο) αρχαία ελληνική -α θηλυκών για αρσενικά σε -ος

      νοικοκύρης → νοικοκυρά

      < (κληρονομημένο) μεσαιωνική ελληνική θηλυκό αρσενικού σε -ης

   2. από ονόματα ζώων, για να δηλωθεί η μητέρα του ζώου (δείτε και το -α με μεγεθυντική σημασία)

      κουνέλι → κουνέλα

   3. για επίθετα σε -ος, -α, -ο (ωραίος → ωραία)
   4. για επίθετα σε -ης, -α, -ικο (τεμπέλης → τεμπέλα)
   5. ως προσαρμογή στη δημοτική του θηλυκού λόγιων αρχαίων δικατάληκτων επιθέτων σε -ος, -ος, -ον (η ζημιογόνος → η ζημιογόνα)
      • και σε ουσιαστικά που δηλώνουν επαγγέλματα (ο ξενοδόχος - η ξενοδόχος → και προφορικό η ξενοδόχα)

   < (κληρονομημένο) αρχαία ελληνική -α και -ά (επίθημα θηλυκών από αρσενικά σε -ος, -ός, ή μεγεθυντικό -α)

3. κατάληξη ισοσύλλαβων θηλυκών ουσιαστικών όπως

   χαρά < (κληρονομημένο) αρχαία ελληνική -ά (χαρά)

   θάλασσα < (κληρονομημένο) αρχαία ελληνική -α (θάλασσα)

   μητέρα < (κληρονομημένο) μεσαιωνική ελληνική -α (μητέρα) < αρχαία αιτιατική τριτόκλιτων (μήτηρ)

   χελώνα < (κληρονομημένο) μεσαιωνική ελληνική -α (χελώνα) < αρχαία θηλυκά -η (χελώνη)

   λίμα < άμεσο δάνειο από την ιταλική -a (lima < limare) και δάνεια από άλλες γλώσσες

4. κατάληξη ουδέτερων πληθυντικού αριθμού
   1. για ουσιαστικά περιληπτικά (όσπρια, πιατικά)
   2. για ουσιαστικά περιληπτικά που είναι ταξινομικοί όροι (Πρωτόζωα, Φυτά)
   3. για επίθετα ουδέτερα ουσιαστικοποιημένα (ελληνικά, κινέζικα)

   < πληθυντικός του ουδέτερου -ο

Δείτε επίσης

• και θηλυκά -ιά, -η, -ισσα, -ίνα, -τρία, -τρα, -αίνα
• Νεοελληνικές λέξεις με επίθημα -α στο Βικιλεξικό
• Νεοελληνικές λέξεις με επίθημα -ά στο Βικιλεξικό
• Λέξεις με μεγεθυντικό επίθημα -α στο Βικιλεξικό

Μεταφράσεις

    κατάληξη επιρρημάτων

αγγλικά : -ly (en) γαλλικά : -ment (fr) γαλικιανά : -mente (gl) γερμανικά : -lich (de) εσπεράντο : -e (eo) ιταλικά : -mente (it)