-άρι

Αυτό το λήμμα χρειάζεται επιμέλεια, ώστε να ανταποκρίνεται σε υψηλότερες προδιαγραφές συντακτικής ποιότητας ή μορφοποίησης.

Νέα ελληνικά (el)

Ετυμολογία

-άρι < (κληρονομημένο) μεσαιωνική ελληνική -άριν < ελληνιστική κοινή -άριον < αρχαία ελληνική -άριον (επίθημα υποκοριστικών) < -ιον από λέξεις με θέμα σε -αρ- όπως ἐσχάρα (τζάκι) + -ιον > ἐσχάριον (φουφού) λ.χ.: ζεῦγος > ζευγάριον, πλοῖον < πλοιάριον, τα λατινικά -ārium και -ārius καίτοι δεν ήσαν επιθήματα υποκοριστικών ταυτίσθηκαν λόγω ομοιότητος με το -άριον κατά την ελληνιστική κοινή περίοδο, φερειπείν: δηνάριον < dēnāri(us), κελλάριον < cellārium

Επίθημα

-άρι

• παράγει ουδέτερα ουσιαστικά από αριθηματικά που δηλώνουν:
  1. αξία, ποσότητα, βαθμό αξιολόγησης ή επίδοσης, αριθμό παιγνιοχάρτου/παίκτη αθλητικής ομάδας

     ⮡  οκτ(ώ) + -άρι > οκτάρι

     ⮡  είκοσ(ι) + -άρι > εικοσάρι

     ⮡  πεντακόσ(ια) + -άρι > πεντακοσάρι

     ≈ συνώνυμα: -άρικο (για νόμισμα)

  2. (ειδικότερα, με αιτιατική) δέσμη, σύνολο ομοίων πραγμάτων

     ⮡  εκατοστ(ός) + -άρι > εκατοστάρι «εκατοστάρι επιστολές»

     ⮡  δέκ(α) + -άρι > δεκάρι «δεκάρι σβήστρες»

  3. (για διαμέρισμα) τον αριθμό χώρων που έχει βάσει της πρωτότυπης λέξης

     ⮡  δύ(ο) + -άρι > δυάρι

     ⮡  τρί(α) + -άρι > τριάρι

     ⮡  τέσσ(ερα) + -άρι > τεσσάρι

     ⮡  πέντ(ε) + -άρι > πεντάρι

• παράγει ουδέτερα ουσιαστικά από ουσιαστικά που δηλώνουν:
  1. υποκοριστική σημασία

     ⮡  βλαστ(ός) + -άρι > βλαστάρι (νεαρός βλαστός)

     ⮡  δόκος + -άρι > δοκάρι (μικρός δόκος)

     ⮡  πετεινός + -άρι > πετεινάρι (μικρός πετεινός)

     Σημείωση: συχνά η υποκοριστική σημασία δεν υπάρχει πλέον στη νεοελληνική

     ⮡  θρεπτ(ός) + -άριον > θρεπτάριον > θρεφτάρι

     ⮡  ζύμ(η) + -άριον > ζυμάριον > ζυμάρι

     ⮡  σῖτος + -άριον > σιτάριον > σιτάρι

  2. όργανο, μέσο π.χ. βιβλίο

     ⮡  κρεμαστ(ός) + -άρι > κρεμαστάρι

     ⮡  αγιάσματ(ος) + -άρι > αγιασματάρι

     ⮡  λύσ(η) + -άρι > λυσάρι

  3. πλησμονή του πρωτότυπου

     ⮡  γεμάτ(ος) + -άρι > γεματάρι

     ⮡  κεφαλ(ή) + -άρι > κεφαλάρι

• παράγει ουδέτερα ουσιαστικά από ρήματα που δηλώνουν:
  1. το αποτέλεσμα του ρήματος

     ⮡  απογενν(ώ) + -άρι > απογεννάρι

     ⮡  απομείν(ω) + -άρι > απομεινάρι

  2. όργανο, μέσο

     αρμέγ(ω) + -άρι > αρμεγάρι

  3. πλησμονή του πρωτότυπου

     μακρύν(ω) + -άρι > μακρυνάρι

Άλλες μορφές

• -άριο
• -άριον

Παράγωγα

• Νεοελληνικές λέξεις με επίθημα -άρι στο Βικιλεξικό

Πηγές

• -άρι - Επιτομή του Λεξικού Λίντελ-Σκοτ, Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού, εκδ. Πελεκάνος, 2007), Ψηφίδες στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2012
• -άρι - Χαραλαμπάκης, Χριστόφορος (επιμέλεια) (2014). Χρηστικό λεξικό της νεοελληνικής γλώσσας. Αθήνα: Ακαδημία Αθηνών.  (ψηφιοποιημένη έκδοση από το 2023, συντομογραφίες-σύμβολα)