-άρι

Αυτό το λήμμα χρειάζεται επιμέλεια, ώστε να ανταποκρίνεται σε υψηλότερες προδιαγραφές συντακτικής ποιότητας ή μορφοποίησης.

Νέα ελληνικά (el)

Ετυμολογία

-άρι < (κληρονομημένο) μεσαιωνική ελληνική -άριν < ελληνιστική κοινή -άριον < αρχαία ελληνική -άριον (επίθημα υποκοριστικών) < -ιον από λέξεις με θέμα σε -αρ- όπως ἐσχάρα (τζάκι) + -ιον > ἐσχάριον (φουφού) λ.χ.: ζεῦγος > ζευγάριον, πλοῖον < πλοιάριον, τα λατινικά -ārium και -ārius καίτοι δεν ήσαν επιθήματα υποκοριστικών ταυτίσθηκαν λόγω ομοιότητος με το -άριον κατά την ελληνιστική κοινή περίοδο, φερειπείν: δηνάριον < dēnāri(us), κελλάριον < cellārium

Επίθημα

-άρι

• παράγει ουδέτερα ουσιαστικά από αριθηματικά που δηλώνουν:
  1. αξία, ποσότητα, βαθμό αξιολόγησης ή επίδοσης, αριθμό παιγνιοχάρτου/παίκτη αθλητικής ομάδας

     ↪ οκτ(ώ) + -άρι > οκτάρι

     ↪ είκοσ(ι) + -άρι > εικοσάρι

     ↪ πεντακόσ(ια) + -άρι > πεντακοσάρι

     ≈ συνώνυμα: -άρικο (για νόμισμα)

  2. (ειδικότερα, με αιτιατική) δέσμη, σύνολο ομοίων πραγμάτων

     ↪ εκατοστ(ός) + -άρι > εκατοστάρι «εκατοστάρι επιστολές»

     ↪ δέκ(α) + -άρι > δεκάρι «δεκάρι σβήστρες»

  3. (για διαμέρισμα) τον αριθμό χώρων που έχει βάσει της πρωτότυπης λέξης

     ↪ δύ(ο) + -άρι > δυάρι

     ↪ τρί(α) + -άρι > τριάρι

     ↪ τέσσ(ερα) + -άρι > τεσσάρι

     ↪ πέντ(ε) + -άρι > πεντάρι

• παράγει ουδέτερα ουσιαστικά από ουσιαστικά που δηλώνουν:
  1. υποκοριστική σημασία

     ↪ βλαστ(ός) + -άρι > βλαστάρι (νεαρός βλαστός)

     ↪ δόκος + -άρι > δοκάρι (μικρός δόκος)

     ↪ πετεινός + -άρι > πετεινάρι (μικρός πετεινός)

     Σημείωση: συχνά η υποκοριστική σημασία δεν υπάρχει πλέον στη νεοελληνική

     ↪ θρεπτ(ός) + -άριον > θρεπτάριον > θρεφτάρι

     ↪ ζύμ(η) + -άριον > ζυμάριον > ζυμάρι

     ↪ σῖτος + -άριον > σιτάριον > σιτάρι

  2. όργανο, μέσο π.χ. βιβλίο

     ↪ κρεμαστ(ός) + -άρι > κρεμαστάρι

     ↪ αγιάσματ(ος) + -άρι > αγιασματάρι

     ↪ λύσ(η) + -άρι > λυσάρι

  3. πλησμονή του πρωτότυπου

     ↪ γεμάτ(ος) + -άρι > γεματάρι

     ↪ κεφαλ(ή) + -άρι > κεφαλάρι

• παράγει ουδέτερα ουσιαστικά από ρήματα που δηλώνουν:
  1. το αποτέλεσμα του ρήματος

     ↪ απογενν(ώ) + -άρι > απογεννάρι

     ↪ απομείν(ω) + -άρι > απομεινάρι

  2. όργανο, μέσο

     αρμέγ(ω) + -άρι > αρμεγάρι

  3. πλησμονή του πρωτότυπου

     μακρύν(ω) + -άρι > μακρυνάρι

Άλλες μορφές

• -άριο
• -άριον

Παράγωγα

• Νεοελληνικές λέξεις με επίθημα -άρι στο Βικιλεξικό

Πηγές

• -άρι - Επιτομή του Λεξικού Λίντελ-Σκοτ, Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού, εκδ. Πελεκάνος, 2007), Ψηφίδες στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2012
• -άρι - Χαραλαμπάκης, Χριστόφορος (επιμέλεια) (2014). Χρηστικό λεξικό της νεοελληνικής γλώσσας. Αθήνα: Ακαδημία Αθηνών.  (ψηφιοποιημένη έκδοση από το 2023, συντομογραφίες-σύμβολα)