ἄρχων

Μεσαιωνικά ελληνικά (gkm)

Ετυμολογία

ἄρχων < (κληρονομημένο) αρχαία ελληνική ἄρχων (ουσιαστικό) - μετοχή ενεργητικού ενεστώτα του ρήματος ἄρχω

Ουσιαστικό

ἄρχων

1. ηγέτης, κυβερνήτης
2. ευγενής, προύχοντας ή αξιωματούχος
3. κάποιος πλούσιος ή σημαίνον πρόσωπο
4. τιμητική προσφώνηση

   ※  → δείτε παράθεμα για την κλητική στο ἄρχον

Κλιτικοί τύποι

• ἄρχον (κλητική ενικού - συγκρίνετε με το ἄρχων στην αρχαία κλίση)
• ἄρχοντες (ονομαστική πληθυντικού)
• τοὺς ἄρχοντας (αιτιατική πληθυντικού)

Άλλες μορφές

• ἄρχοντας

  ⇒ νέα ελληνικά: άρχοντας

Συνώνυμα

• ἄρχος
• ἀρχός

Εκφράσεις

• ὁ ἄρχων τοῦ κακοῦ (ο διάβολος)

Συγγενικά

με ἄρχων

• ἐξάρχων

θέμα ἀρχοντ- → δείτε στον τύπο ἄρχοντας
→ και δείτε τη λέξη ἄρχω για θέματα με ἀρχ-

Πηγές

• ἄρχων -  Επιτομή του Λεξικού Κριαρά της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας (1100-1669). Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, [μονοτονικό σύστημα]. 
• σελ.243-44 Τόμος 3 - Κριαράς, Εμμανουήλ. Λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας (1100-1669). Τόμοι Α'-ΙΗ'. (Τόμοι ΙΕ'-ΙΗ' επιμ. Ιωάννης Ν. Καζάζης) πολυτονικό σύστημα: τόμοι 1-5, μεταγραφή σε μονοτονικό: τόμοι 6-τέλος], pdf.Βιβλιογραφία.  Άπαντα Εμμανουήλ Κριαρά στην Πύλη για την ελληνική γλώσσα, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. 

---

Αρχαία ελληνικά (grc)

↓ πτώσεις	ενικός		πληθυντικός
	ἀ˘ρχοντ-
ονομαστική	ὁ	ἄρχων	οἱ	ἄρχοντες
γενική	τοῦ	ἄρχοντος	τῶν	ἀρχόντων
δοτική	τῷ	ἄρχοντῐ	τοῖς	ἄρχουσῐ(ν)
αιτιατική	τὸν	ἄρχοντᾰ	τοὺς	ἄρχοντᾰς
κλητική ὦ!		ἄρχων*		ἄρχοντες
	δυϊκός
ονομ-αιτ-κλ	τὼ		ἄρχοντε
γεν-δοτ	τοῖν		ἀρχόντοιν
Το δίχρονο φωνήεν της παραλήγουσας είναι βραχύ. Το άλφα βραχύ, όπως στο μαρτυρημένο ουδέτερο #ἄρχον. * Η κλητική ενικού, κατ'εξαίρεισιν, όπως της #Μετοχής με ωμέγα (παραβάλετε το επίθετο ἄκων). Αργότερα, και με το αναμενόμενο όμικρον για ουσιαστικά (ὦ ἄρχον#μεσαιωνικό).
3η κλίση, Κατηγορία 'γέρων' όπως «γέρων» - Παράρτημα:Ουσιαστικά

Ετυμολογία

ἄρχων < ουσιαστικοποιημένο αρσενικό του επιθέτου ἄρχων, μετοχή ενεργητικού ενεστώτα του ρήματος ἄρχω

Μετοχή

γένη →	αρσενικό		θηλυκό		ουδέτερο
↓ πτώσεις	ενικός
	ἀ˘ρχοντ-
ονομαστική	ὁ	ἄρχων	ἡ	ἄρχουσᾰ	τὸ	ἄρχον
γενική	τοῦ	ἄρχοντος	τῆς	ἀρχούσης	τοῦ	ἄρχοντος
δοτική	τῷ	ἄρχοντῐ	τῇ	ἀρχούσῃ	τῷ	ἄρχοντῐ
αιτιατική	τὸν	ἄρχοντᾰ	τὴν	ἄρχουσᾰν	τὸ	ἄρχον
κλητική ὦ!		ἄρχων		ἄρχουσᾰ		ἄρχον
↓ πτώσεις	πληθυντικός
ονομαστική	οἱ	ἄρχοντες	αἱ	ἄρχουσαι	τὰ	ἄρχοντᾰ
γενική	τῶν	ἀρχόντων	τῶν	ἀρχουσῶν	τῶν	ἀρχόντων
δοτική	τοῖς	ἄρχουσῐ(ν)	ταῖς	ἀρχούσαις	τοῖς	ἄρχουσῐ(ν)
αιτιατική	τοὺς	ἄρχοντᾰς	τὰς	ἀρχούσᾱς	τὰ	ἄρχοντᾰ
κλητική ὦ!		ἄρχοντες		ἄρχουσαι		ἄρχοντᾰ
	δυϊκός
ονομ-αιτ-κλ	τὼ	ἄρχοντε	τὼ	ἀρχούσᾱ	τὼ	ἄρχοντε
γεν-δοτ	τοῖν	ἀρχόντοιν	τοῖν	ἀρχούσαιν	τοῖν	ἀρχόντοιν
Το άλφα βραχύ, όπως στο μαρτυρημένο ουδέτερο ἄρχον.
3η&1η κλίση, Κατηγορία 'λύων' όπως «τρέχων» - Παράρτημα:Επίθετα & Μετοχές

ἄρχων, -ουσα, ον

• μετοχή ενεργητικού ενεστώτα του ρήματος ἄρχω

  ※ 5ος πκε αιώνας  ⌘ Ἡρόδοτος, Ἱστορίαι, 1 (Κλειώ), 134

  ἐπὶ δὲ Μήδων ἀρχόντων καὶ ἦρχε τὰ ἔθνεα ἀλλήλων, συναπάντων μὲν Μῆδοι καὶ τῶν ἄγχιστα οἰκεόντων σφίσι, οὗτοι δὲ αὖ τῶν ὁμούρων, οἱ δὲ μάλα τῶν ἐχομένων. κατὰ τὸν αὐτὸν δὲ λόγον καὶ οἱ Πέρσαι τιμῶσι· προέβαινε γὰρ δὴ τὸ ἔθνος ἄρχον τε καὶ ἐπιτροπεῦον.

  Από τα χρόνια ακόμη που κυρίαρχοι ήταν οι Μήδοι, οι διάφοροι λαοί του βασιλείου εξουσίαζαν ο ένας τον άλλο: οι Μήδοι όλους, και ειδικότερα αυτούς που κατοικούσαν γύρω τους, κι οι τελευταίοι με τη σειρά τους τούς γείτονές τους. Με αυτό το αναλογικό σύστημα οι Πέρσες ρυθμίζουν την υπόληψή τους για τους άλλους ανθρώπους. Γιατί και με τους Μήδους ο κάθε λαός προοδευτικά εξουσίαζε και επετρόπευε τον γείτονά του.

  Μετάφραση (1964): Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης Αθήνα:Γκοβόστης @greek‑language.gr

Ουσιαστικό

ἄρχων, -οντος

1. ο ηγέτης, ο κυβερνήτης, ο άρχοντας, ο επικεφαλής, αυτός που ἄρχει

   ※  6ος/5ος πκε αιώνας ⌘ Αἰσχύλος

   • ⌘ Ἑπτὰ ἐπὶ Θήβας, στίχ.674-675 Ανθολογία και Μετάφραση (1911): Ιωάννης Ν. Γρυπάρης, Αθήνα:Φέξης @greek‑language.gr

     ἄρχοντί τ᾽ ἄρχων καὶ κασιγνήτῳ κάσις, ἐχθρὸς σὺν ἐχθρῷ

     άρχοντας εναντίον άρχοντα, αδελφός εναντίον αδελφού, και εχθρός εναντίον εχθρού

   • ⌘ Πέρσαι, στίχ. 73 Μετάφραση (1930): Ιωάννης Ν. Γρυπάρης, Αθήνα:Εστία @greek‑language.gr

     πολυάνδρου δ᾽ Ἀσίας ἄρχων

     της πολυάνθρωπης Ασίας ηγέτης

2. επίσημος τίτλος, αρχικά στην Αθήνα και στη Σπάρτη
   1. οἱ ἐννέα ἄρχοντες (ιδίως της Αθήνας), δηλαδή ο Ἄρχων ή ἐπώνυμος άρχων (που έδινε το όνομά του στη χρονιά), ο πολέμαρχος, ο βασιλεύς και οι έξη θεσμοθέτες
   2. οι έφοροι στη Σπάρτη
   3. οι κυβερνήτες περιοχών που ανήκαν στην Αθηναϊκή ή Δηλιακή Συμμαχία
   4. (ελληνιστική σημασία) ο διευθύνων συναγωγή στα πρώτα χριστιανικά χρόνια
   5. (ελληνιστική σημασία) ο ρωμαίος διοικητής (praefectus)
3. → δείτε και το όνομα Ἄρχων

Συγγενικά

θέμα ἀρχ-ων- ἀρχωνεία ἀρχωνέω ἀρχώνης ἀρχωνίδας Ἀρχωνίδης ἀρχωνίς

θέμα ἀρχοντ- ἀρχοντεία ἀρχοντεύω ἀρχοντιάω ἀρχοντικός ἀρχοντίς (θηλυκό)

• → και δείτε τη λέξη ἄρχω

Πηγές

• ἄρχων - Επιτομή του Λεξικού Λίντελ-Σκοτ, Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού, εκδ. Πελεκάνος, 2007), Ψηφίδες στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2012
• ἄρχων - ΛΟΓΕΙΟΝ (αγγλικά, από το 2011) Λεξικά για την αρχαία ελληνική και λατινική γλώσσα (στα αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά, κ.λπ.) Πανεπιστήμιο του Σικάγου.