χρῆμα

Αρχαία ελληνικά (grc)

↓ πτώσεις	ενικός		πληθυντικός
ονομαστική	τὸ	χρῆμᾰ	τὰ	χρήμᾰτᾰ
γενική	τοῦ	χρήμᾰτος	τῶν	χρημᾰ́των
δοτική	τῷ	χρήμᾰτῐ	τοῖς	χρήμᾰσῐ(ν)
αιτιατική	τὸ	χρῆμᾰ	τὰ	χρήμᾰτᾰ
κλητική ὦ!		χρῆμᾰ		χρήμᾰτᾰ
	δυϊκός
ονομ-αιτ-κλ	τὼ		χρήμᾰτε
γεν-δοτ	τοῖν		χρημᾰ́τοιν
3η κλίση, Κατηγορία 'κτῆμα' όπως «κτῆμα» - Παράρτημα:Ουσιαστικά

Ετυμολογία

χρῆμα < ρήμα χρή + -μα → δείτε και τη λέξη χρεία

Ουσιαστικό

χρῆμα, -ατος ουδέτερο

1. κάθε τι που είναι σημαντικά χρήσιμο, τα χρειαζούμενα

   ↪ τί χρῆμα; (για ποιο λόγο; σε τι χρησιμεύει αυτό; προς τι;)

   ※  5ος πκε αιώνας ⌘ Θουκυδίδης, Ἱστορίαι, 6, 97.5

   ἐπαναχωρήσαντες φρούριον ἐπὶ τῷ Λαβδάλῳ ᾠκοδόμησαν, ἐπ᾽ ἄκροις τοῖς κρημνοῖς τῶν Ἐπιπολῶν, ὁρῶν πρὸς τὰ Μέγαρα, ὅπως εἴη αὐτοῖς, ὁπότε προΐοιεν ἢ μαχούμενοι ἢ τειχιοῦντες, τοῖς τε σκεύεσι καὶ τοῖς χρήμασιν ἀποθήκη.

   αποσύρθηκαν κι έκτισαν ένα φρούριο στο Λάβδαλον (στην άκρη του γκρεμού των Επιπολών) που έβλεπε προς τα Μέγαρα, ώστε να το χρησιμοποιούν για ν᾽ αποθέτουν το υλικό τους και τον ανεφοδιασμό τους κάθε φορά που θ᾽ απομακρύνονταν είτε για να δώσουν μάχη είτε για να χτίσουν τείχος.

   Μετάφραση (1965-1968): Άγγελος Σ. Βλάχος, Αθήνα:Γαλαξίας @greek‑language.gr

2. η περιουσία, τα υλικά αγαθά

   ※  7ος πκε αιώνας ⌘ Ἡσίοδος, Ἔργα καὶ Ἡμέραι, 320

   χρήματα δ᾽ οὐχ ἁρπακτά· θεόσδοτα πολλὸν ἀμείνω·

   Τα πλούτη δεν πρέπει να τ᾽ αρπάζεις: αυτά που σου δίνει ο θεός πολύ καλύτερα είναι.

   Μετάφραση (2001): Σταύρος Γκιργκένης, Θεσσαλονίκη: Ζήτρος @greek‑language.gr

   ※  7ος πκε αιώνας Σόλων, Απόσπασμα 15 West

   πολλοὶ γὰρ πλουτέουσι κακοί, ἀγαθοὶ δὲ πένονται·
   ἀλλ᾽ ἡμεῖς τούτοις οὐ διαμειψόμεθα
   τῆς ἀρετῆς τὸν πλοῦτον, ἐπεὶ τὸ μὲν ἔμπεδον αἰεί,
   χρήματα δ᾽ ἀνθρώπων ἄλλοτε ἄλλος ἔχει.

   Πλουτίζουν τιποτένιοι και στερούνται οι διαλεχτοί,
   αλλά εμείς δεν την αλλάζουμε
   την αρετή με πλούτο. Η αρετή αιώνια ζει,
   τα πλούτη όμως ξεγλιστρούν και αλλάζουν χέρια ολοένα.

   Μετάφραση: Κ. Τοπούζης @greek-language.gr

3. αντίτιμο, αντάλλαγμα

   ※ 5ος πκε αιώνας  ⌘ Ἡρόδοτος, Ἱστορίαι, 3 (Θάλεια), 38.3

   Δαρεῖος ἐπὶ τῆς ἑωυτοῦ ἀρχῆς καλέσας Ἑλλήνων τοὺς παρεόντας εἴρετο ἐπὶ κόσῳ ἂν χρήματι βουλοίατο τοὺς πατέρας ἀποθνῄσκοντας κατασιτέεσθαι·

   ο Δαρείος, όταν ήταν βασιλιάς, κάλεσε τους Έλληνες που είχε γύρω του και τους ρώτησε με πόσα χρήματα θα δέχονταν να φάνε τους πατέρες τους όταν πέθαιναν·

   Μετάφραση (1992): Λεωνίδας Ζενάκος. Αθήνα:Γκοβόστης @greek‑language.gr

   ↪ τὰ ἱερὰ χρήματα τῆς Ἀθηναίης

4. (στον πληθυντικό) → δείτε τη λέξη χρήματα τα αγαθά, τα έπιπλα, η ακίνητη περιουσία και τα νομίσματα, ο θησαυρός που έχει συγκεντρωθεί σε έναν ναό
5. το πράμα, συχνά για να εκφραστεί θαυμασμός, έκπληξη κλπ

   ※  4ος πκε αιώνας ⌘ Ψευδοαριστοτέλης, Περὶ κόσμου, 1 @scaife.perseus

   Πολλάκις μὲν ἔμοιγε θεῖόν τι καὶ δαιμόνιον ὄντως χρῆμα ὦ Ἀλέξανδρε ἡ φιλοσοφία ἔδοξεν εἶναι

6. κάθε τι σε μεγάλο αριθμό, το πλήθος, ο σωρός, αλλά και το ασυνήθιστο σε όγκο, το παράδοξο, συνήθως με το "όσον"

   ※  5ος/4ος πκε αιώνας ⌘ Ἀριστοφάνης, Ἱππῆς, στίχ. 1219 (1218-1220)

   οἴμοι, τῶν ἀγαθῶν ὅσων πλέα. | ὅσον τὸ χρῆμα τοῦ πλακοῦντος ἀπέθετο· | ἐμοὶ δ᾽ ἔδωκεν ἀποτεμὼν τυννουτονί.

   Βρε, βρε! Με πόσα καλούδια είναι φίσκα! | Πόσα κομμάτια απ᾽ την πίτα κράτησε για πάρτη του! | Και για μένα έκοψε ένα τοσοδούλι και μου το ᾽δωσε.

   Μετάφραση (2005): Ηλίας Σπυρόπουλος, Θεσσαλονίκη: Ζήτρος @greek‑language.gr

   ※  5ος/4ος πκε αιώνας ⌘ Ἀριστοφάνης, Πλοῦτος, στίχ. 894 (893-894)

   ἀρνεῖσθον; ἔνδον ἐστίν, ὦ μιαρωτάτω, | πολὺ χρῆμα τεμαχῶν καὶ κρεῶν ὠπτημένων.

   Αρνιόσαστε λοιπόν; | Νά, μέσα έχετε μπόλικα, ω βρομιάρηδες, παστόψαρα και κρέας καλοψημένο!

   Μετάφραση (1956): Κώστας Βάρναλης, Αθήνα: Ι. Ν. Ζαχαρόπουλος @greek‑language.gr

7. το συμβάν, το γεγονός

Σύνθετα

• παραχρῆμα (αμέσως)

Εκφράσεις

(Χρειάζεται μεταφορά εκφράσεων στις σελίδες τους)

• χρημάτων πάντων : πάση θυσία, με κάθε τρόπο, ό,τι κι αν στοιχίσει
• ἀντὶ πάντων χρημάτων: και τι δεν θα' δινα για να μπορούσα ..., θα τα έδινα όλα για να... , θα έκανα τα πάντα για να μπορούσα...
• πᾶν χρῆμα ἐκίνεε: δεν άφησε πέτρα που να μην αναποδογυρίσει, κίνησε γη και ουρανό, έκανε τα πάντα, και τι δεν έκανε για να...
• ἐς ἀφανὲς χρήμα: προς άγνωστο σκοπό, στο άγνωστο, με αβεβαιότητα
• τί χρῆμα; ποίο το όφελος, ποιος είναι ο σκοπός; προς τι; πού το πάς; και τί χρῆμα δρᾷς; γιατί το έκανες;
• τί δ᾽ ἐστὶ χρῆμα; : τι τρέχει; τι θέμα έχουμε έχουμε εδώ;
• μάλιστα χρημάτων: περισσότερο από όλα, πάνω από όλα
• πάντων χρημάτων μέτρον ἄνθρωπος : απόφθεγμα με διαφορετική ερμηνεία ανάλογα με το αν κάποιος το δει από τη μεριά του Πρωταγόρα ή από του Πλάτωνα

Πηγές

• χρῆμα - Βασικό Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής - Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία - Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2006‑2008. greek‑language.gr
• χρῆμα - Επιτομή του Λεξικού Λίντελ-Σκοτ, Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού, εκδ. Πελεκάνος, 2007), Ψηφίδες στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2012
• χρῆμα - ΛΟΓΕΙΟΝ (αγγλικά, από το 2011) Λεξικά για την αρχαία ελληνική και λατινική γλώσσα (στα αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά, κ.λπ.) Πανεπιστήμιο του Σικάγου.