πεθαίνω

Νέα ελληνικά (el)

Ετυμολογία

πεθαίνω < (κληρονομημένο) μεσαιωνική ελληνική πεθαίνω < ἀπεθαίνω < αρχαία ελληνική ἀποθνῄσκω → και δείτε περισσότερα στο μεσαιωνικό πεθαίνω

Προφορά

ΔΦΑ : /peˈθe.no/

τυπογραφικός συλλαβισμός : πε‐θαί‐νω

Ρήμα

πεθαίνω, πρτ.: πέθαινα, αόρ.: πέθανα, μτχ.π.π.: πεθαμένος (χωρίς παθητική φωνή)

1. φεύγω από τη ζωή, σταματάνε όλες οι σωματικές λειτουργίες μου που χρειάζονται για τη στήριξη της ζωής

   ※  Κώστας Ουράνης 1890-1953, Θα πεθάνω ένα πένθιμο... [ποίημα, οι πρώτοι στίχοι]

   Θὰ πεθάνω ἕνα πένθιμο τοῦ φθινόπωρου δείλι
   μέσ’ στὴν κρύα μου κάμαρα, ὅπως ἔζησα μόνος·

   ≠ αντώνυμα: ζω

2. σταματάει η ύπαρξή μου

   ⮡  Δεν ξέρουμε πόσες ανθρώπινες γλώσσες πεθαίνουν κάθε χρόνο.

3. θέλω κάτι ή κάποιον πάρα πολύ, έχω έντονη επιθυμία

   ⮡  Η κοπέλα πεθαίνει για σένα, φαίνεται στα μάτια της πως σ' αγαπάει.

   ⮡  Πεθαίνω για ένα παγωτό, αλλά κάνω δίαιτα...

4. νιώθω μία δυσάρεστη αίσθηση που δύσκολα την αντέχω

   ⮡  Με πέθανε απ' τον πόνο το δόντιο μου.

Συνώνυμα

• αποδημώ εις Κύριον (επίσημο, ειρωνικό)
• αποθαίνω (ιδιωματικό, λογοτεχνικό)
• αποθνήσκω (αρχαιοπρεπές)
• ειρηνεύω, κοιμούμαι (για κλήρο)
• εκδημώ (αρχαιοπρεπές, λόγιο)

σε προφορικό λόγο:

• αφήνω τα κόκκαλά μου
• αφήνω την τελευταία μου πνοή
• αφήνω χρόνους
• κοιτάω τα ραδίκια ανάποδα
• μένω ξερός
• μένω σέκος
• μένω στον τόπο
• μένω τέζα
• μου έρχεται κόλπος
• μου έρχεται νταμπλάς
• παραδίδω το πνεύμα
• πάω στα θυμαράκια
• πέφτω ξερός
• τα κακαρώνω (προφορικό, ειρωνικό)
• τα τινάζω, τινάζω τα πέταλα (προφορικό, ειρωνικό)
• ψοφάω (για ζώα)

Εκφράσεις

• δε θα πεθάνω κιόλας
• η ελπίδα πεθαίνει τελευταία
• θα πέσω να πεθάνω
• πεθαίνω στην ψάθα
• πεθαίνω της... πείνας/δίψας πεθαίνω της πείνας ή πεθαίνα από την...

→ και δείτε εκφράσεις στο αποθνήσκω και πεθαμένος

Παροιμίες

• όποιου του μέλλει να πνιγεί, ποτέ του δεν πεθαίνε

Συγγενικά

• αδικοπεθαμένος
• αδικοπεθαμός
• απέθανα
• απέθαντος
• αποθαίνω
• αποθαμός
• μισοπεθαμένος
• πεθαμενίλα
• πεθαμένα (ουδέτερο πληθυντικός)
• πεθαμενατζής
• πεθαμενατζίδικο
• πεθαμενατζούδικο
• πεθαμένος
• πεθαμός

Σύνθετα

• αργοπεθαίνω
• ξαναπεθαίνω
• σιγοπεθαίνω
• Όροι με πεθαίνω — Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, Άννα (2003) Αντίστροφο λεξικό της νέας ελληνικής Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών. Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη ISBN:960-231-097-9 & online @greek-language.gr (συντομογραφίες, αστερίσκος για λέξεις στη λογοτεχνία)

Κλίση

    Ενεργητική φωνή

Εξακολουθητικοί χρόνοι
πρόσωπα	Ενεστώτας	Παρατατικός	Εξ. Μέλλ.	Υποτακτική	Προστακτική	Μετοχή
α' ενικ.	πεθαίνω	πέθαινα	θα πεθαίνω	να πεθαίνω		πεθαίνοντας
β' ενικ.	πεθαίνεις	πέθαινες	θα πεθαίνεις	να πεθαίνεις	πέθαινε
γ' ενικ.	πεθαίνει	πέθαινε	θα πεθαίνει	να πεθαίνει
α' πληθ.	πεθαίνουμε	πεθαίναμε	θα πεθαίνουμε	να πεθαίνουμε
β' πληθ.	πεθαίνετε	πεθαίνατε	θα πεθαίνετε	να πεθαίνετε	πεθαίνετε
γ' πληθ.	πεθαίνουν(ε)	πέθαιναν πεθαίναν(ε)	θα πεθαίνουν(ε)	να πεθαίνουν(ε)
Συνοπτικοί χρόνοι
πρόσωπα		Αόριστος	Συνοπτ. Μέλλ.	Υποτακτική	Προστακτική	Απαρέμφατο
α' ενικ.		πέθανα	θα πεθάνω	να πεθάνω		πεθάνει
β' ενικ.		πέθανες	θα πεθάνεις	να πεθάνεις	πέθανε
γ' ενικ.		πέθανε	θα πεθάνει	να πεθάνει
α' πληθ.		πεθάναμε	θα πεθάνουμε	να πεθάνουμε
β' πληθ.		πεθάνατε	θα πεθάνετε	να πεθάνετε	πεθάνετε
γ' πληθ.		πέθαναν πεθάναν(ε)	θα πεθάνουν(ε)	να πεθάνουν(ε)
Συντελεσμένοι χρόνοι
πρόσωπα	Παρακείμενος	Υπερσυντέλικος	Συντελ. Μέλλ.	Υποτακτική	Προστακτική
α' ενικ.	έχω πεθάνει	είχα πεθάνει	θα έχω πεθάνει	να έχω πεθάνει
β' ενικ.	έχεις πεθάνει	είχες πεθάνει	θα έχεις πεθάνει	να έχεις πεθάνει
γ' ενικ.	έχει πεθάνει	είχε πεθάνει	θα έχει πεθάνει	να έχει πεθάνει
α' πληθ.	έχουμε πεθάνει	είχαμε πεθάνει	θα έχουμε πεθάνει	να έχουμε πεθάνει
β' πληθ.	έχετε πεθάνει	είχατε πεθάνει	θα έχετε πεθάνει	να έχετε πεθάνει
γ' πληθ.	έχουν πεθάνει	είχαν πεθάνει	θα έχουν πεθάνει	να έχουν πεθάνει
Συντελεσμένοι χρόνοι β΄ (αμετάβατοι)
Παρακείμενος	είμαι, είσαι, είναι πεθαμένος - είμαστε, είστε, είναι πεθαμένοι
Υπερσυντέλικος	ήμουν, ήσουν, ήταν πεθαμένος - ήμαστε, ήσαστε, ήταν πεθαμένοι
Συντελ. Μέλλ.	θα είμαι, θα είσαι, θα είναι πεθαμένος - θα είμαστε, θα είστε, θα είναι πεθαμένοι
Υποτακτική	να είμαι, να είσαι, να είναι πεθαμένος - να είμαστε, να είστε, να είναι πεθαμένοι

Μεταφράσεις

    πεθαίνω

αγγλικά : die (en), decease (en), bite the dust (en) γαλλικά : mourir (fr), décéder (fr) γερμανικά : sterben (de) δανικά : dø (da) εβραϊκά : למות (he) εσθονικά : surema (et) ισπανικά : morir (es) ιταλικά : morire (it) ολλανδικά : sterven (nl) ρουμανικά : muri (ro) ρωσικά : умереть/умирать (ru) σερβικά : умирати (sr) σουηδικά : dö (sv) τουρκικά : ölmek (tr) φινλανδικά : kuolla (fi)

Πηγές

• πεθαίνω - Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής (1998) του Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη (συντομογραφίες-σύμβολα). Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας
• πεθαίνω - Χαραλαμπάκης, Χριστόφορος (επιμέλεια) (2014). Χρηστικό λεξικό της νεοελληνικής γλώσσας. Αθήνα: Ακαδημία Αθηνών.  (ψηφιοποιημένη έκδοση από το 2023, συντομογραφίες-σύμβολα)

---

Μεσαιωνικά ελληνικά (gkm)

Ετυμολογία

πεθαίνω < ἀπεθαίνω με αποβολή του αρχικού άτονου φωνήεντος < αρχαία ελληνική ἀποθνῄσκω + -αίνω με θέμα όπως στον αόριστο ἀπέθανον < ἀπό + θνῄσκω

Ρήμα

πεθαίνω

• πεθαίνω, → δείτε τη λέξη ἀποθαίνω

  επίσης: ἀποθανατῶ, ἀποθνήσκω

Πηγές

• πεθαίνω - LBG - Trapp, Erich, et al. (1994–2007) Lexikon zur byzantinischen Gräzität besonders des 9.-12. Jahrhunderts (Λεξικό της Βυζαντινής Ελληνικής, ιδίως για τον 9ο-12ο αιώνα), Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften (Έκδοση της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών)