ἀπό

Αρχαία ελληνικά (grc)

Ετυμολογία

ἀπό < ταυτόσημο με το ἄπο (όταν ακολουθούσε το ουσιαστικό που συνόδευε), αρχικά επίρρημα και μετέπειτα πρόθεση < ινδοευρωπαϊκή ρίζα *h₂epo

Πρόθεση

ἀπό (κύρια πρόθεση)

δηλώνει

1. απόσταση υλική και συναισθηματική, μακριά

   ↪ κατεστρατοπέδευσεν ἀπό ν΄ σταδίων (σε απόσταση πενήντα σταδίων)

   ※  8ος αιώνας πΚΕ - Ὅμηρος, Ἰλιάς, 1 (Α. Λοιμός. Μῆνις.), στίχ. 561 πρῆξαι δ᾽ ἔμπης οὔ τι δυνήσεαι, ἀλλ᾽ ἀπὸ θυμοῦ μᾶλλον ἐμοὶ ἔσεαι:

   δε θα καταφέρεις τίποτα, αλλά θα πάψω να σε αγαπώ, θα ξεμακρύνεις από την καρδιά μου

   Μετάφραση: Ιάκωβος Πολυλάς, @greek-language.gr Σκηνή: Ο Δίας επιπλήττει την Ήρα.

2. τόπο, βάση, έδρα

   ↪ οἱ μὲν ἀφ᾽ ἵππων, οἱ δ᾽ ἀπό νηῶν μάχοντο (άλλοι πολεμούσαν από το άλογο κι άλλοι πάνω από το καράβι)

   ↪ κῶνον ἀναγράφειν ἀπό κύκλου

3. χρονική αφετηρία

   ↪ ἀπό δείπνου, ἀφ ἑσπέρας

4. αιτία, δράστη, δημιουργό

   ↪ ἀπό τοῦ πάθους

   ↪ τά πάντα ἀπ' αὐτοῦ ἐγένοντο

5. τρόπο ή μέσο ή ύλη

   ↪ ἀπό γλώσσης (προφορικώς), ὀμμάτων ἄπο, ουκ ἀπό δρυός έσσι, ἀπό ξύλου

6. μεταβολή

   ↪ ἀθανάταν ἀπό θνατᾶς

7. χωρισμό, χωριστά

   ↪ ἀπ᾽ ἀνδρὸς εἶναι (χωρισμένη από τον σύζυγό της), μοῦνος ἀπ ἄλλων (αποκομμένος)

8. τμήμα, μέρος συνόλου (αντί του ἐκ/ἐξ)
9. ↪ ἀπό ἑκατὸν καὶ εἴκοσι παίδων εἷς μοῦνος
10. καταγωγή, προέλευση, τάξη

    ↪ τρίτος ἀπό Διός, οἱ ἀπό τῆς πόλεως

11. σχέση, τον σχετικό με κάτι

    ↪ οἱ ἀπό φιλοσοφίας καὶ λόγων (οι φιλόσοφοι και οι λόγιοι), οἱ ἀπό σκηνῆς καὶ θεάτρου (οι ηθοποιοί, οι δραματουργοί)

12. το μέσο βιοπορισμού, τρόπο επιβίωσης

    ↪ ζῆν ἀπ᾽ ὕλης ἀγρίης, ἀπό κτήνεων καὶ ἰχθύων,

    ↪ ἀπό πολέμου, ἀπ᾽ ἐλαχίστων χρημάτων,

    ↪ ἀπό τῆς ἀγορᾶς, τρέφειν τὸ ναυτικὸν ἀπό τῶν νήσων,

    ↪ ἀπό τῶν κοινῶν πλουτεῖν

13. ως πρώτο συνθετικό άλλων λέξεων → δείτε τις λέξεις ἀπο-, ἀπ- και ἀφ-

Άλλες μορφές

• ἀπ' (πριν από φωνήεν που δε δασυνόταν)
• ἀφ' (πριν από φωνήεν που δασυνόταν)
• αιολικός τύπος : ἀπύ
• αρκαδικός τύπος: ἀπύ

Συνώνυμα

• παρά
• ὑπό
• ἐκ, ἐξ

Πηγές

• «ἀπό» - Επιτομή του Λεξικού Λίντελ-Σκοτ. Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού, εκδ. Πελεκάνος, 2007), Ψηφίδες στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2012. 
• «ἀπό» - ΛΟΓΕΙΟΝ (αγγλικά, από το 2011) Λεξικά για την αρχαία ελληνική και λατινική γλώσσα (στα αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά, κ.λπ.) Πανεπιστήμιο του Σικάγου.