ἀπό

Αρχαία ελληνικά (grc)

Ετυμολογία

ἀπό < ταυτόσημο με το ἄπο (όταν ακολουθούσε το ουσιαστικό που συνόδευε), αρχικά επίρρημα και μετέπειτα πρόθεση < ινδοευρωπαϊκή (ρίζα) *h₂epo

Πρόθεση

ἀπό (κύρια πρόθεση)

• χρησιμοποιείτο για να δηλώσει:

1. απόσταση υλική και συναισθηματική, μακριά

   "κατεστρατοπέδευσεν ἀπό ν́ σταδίων" (σε απόσταση πενήντα σταδίων)

   "πρῆξαι δ᾽ ἔμπης οὔ τι δυνήσεαι, ἀλλ᾽ ἀπὸ θυμοῦ μᾶλλον ἐμοὶ ἔσεαι:" (δεν θα καταφέρεις τίποτα, αλλά θα πάψω να σε αγαπώ, θα ξεμακρύνεις από την καρδιά μου)

2. τόπο, βάση, έδρα

   "οἱ μὲν ἀφ᾽ ἵππων, οἱ δ᾽ ἀπό νηῶν μάχοντο" (άλλοι πολεμούσαν από το άλογο κι άλλοι πάνω από το καράβι) - εδώ σημειώνεται ότι το ἀπό->ἀπ᾽ μετατρέπεται σε ἀφ᾽ επειδή η λέξη ἵππος δασύνεται - παίρνει δασεία

   "κῶνον ἀναγράφειν ἀπό κύκλου"

3. χρονική αφετηρία

   "ἀπό δείπνου", "ἀφ ἑσπέρας"

4. αιτία, δράστη, δημιουργό

   "ἀπό τοῦ πάθους"

   "τά πάντα ἀπ' αὐτοῦ ἐγένοντο"

5. τρόπο ή μέσο ή ύλη

   "ἀπό γλώσσης" (προφορικώς), "ὀμμάτων ἄπο", "ουκ ἀπό δρυός έσσι", "ἀπό ξύλου"

6. μεταβολή

   "ἀθανάταν ἀπό θνατᾶς"

7. χωρισμό, χωριστά

   "ἀπ᾽ ἀνδρὸς εἶναι" (χωρισμένη από τον σύζυγό της), "μοῦνος ἀπ ἄλλων" (αποκομμένος)

8. τμήμα, μέρος συνολου (αντί του ἐκ/ἐξ)

   "ἀπό ἑκατὸν καὶ εἴκοσι παίδων εἷς μοῦνος"

9. καταγωγή, προέλευση, τάξη

   "τρίτος ἀπό Διός", "οἱ ἀπό τῆς πόλεως"

10. σχέση, τον σχετικό με κάτι

    "οἱ ἀπό φιλοσοφίας καὶ λόγων" (οι φιλόσοφοι και οι λόγιοι), "οἱ ἀπό σκηνῆς καὶ θεάτρου" (οι ηθοποιοί, οι δραματουργοί)

11. το μέσο βιοπορισμού, τρόπο επιβίωσης

    "ζῆν ἀπ᾽ ὕλης ἀγρίης", "ἀπό κτήνεων καὶ ἰχθύων", "ἀπό πολέμου", "ἀπ᾽ ἐλαχίστων χρημάτων", "ἀπό τῆς ἀγορᾶς", "τρέφειν τὸ ναυτικὸν ἀπό τῶν νήσων", "ἀπό τῶν κοινῶν πλουτεῖν"

12. ως πρώτο συνθετικό άλλων λέξεων σήμαινε και εξακολουθεί να σημαίνει τον χωρισμό (π.χ. αποκόπτω), την αναίρεση (π.χ. αφαιρώ, απεμπλοκή, απενοχοποίηση, απάνθρωπος), την επιστροφή (π.χ. αποδίδω)

Σημειώσεις

Στη σύνθεση ή πριν απο λέξη που δασυνόταν, το π τρεπόταν σε φ

Συνώνυμα

• υπό και παρά και εκ και εξ

Άλλες μορφές

• αιολικός τύπος : ἀπύ
• αρκαδικός τύπος: ἀπύ