ξυπνάω

Νέα ελληνικά (el)

Ετυμολογία

ξυπνάω < ξυπν(ώ) + -άω < (κληρονομημένο) μεσαιωνική ελληνική ξυπνῶ < ἐξυπνῶ < (κληρονομημένο) ελληνιστική κοινή ἐξυπνῶ, συνηρημένος τύπος του ἐξυπνόω < ἔξυπνος < ἐξ + αρχαία ελληνική ὕπνος

Προφορά

ΔΦΑ : /ksiˈpna.o/

τυπογραφικός συλλαβισμός : ξυ‐πνά‐ω

Ρήμα

ξυπνάω/ξυπνώ, αόρ.: ξύπνησα, μτχ.π.π.: ξυπνημένος (χωρίς παθητική φωνή)

1. (μεταβατικό) διακόπτω τον ύπνο κάποιου

   ⮡  θα ξυπνήσεις το μωρό με τις φωνές σου

2. (αμετάβατο) σταματώ να κοιμάμαι

   ⮡  αύριο θα ξυπνήσω νωρίς - ξυπνάω κάθε πρωί στις επτά

3. (μεταφορικά)
   1. (μεταβατικό) αφυπνίζω κάποιον που ζει με ψευδαισθήσεις, σε μια ονειρική πραγματικότητα ή είναι αδρανής
   2. (αμετάβατο) σταματάω να έχω ψευδαισθήσεις, να ζω σε μια ονειρική πραγματικότητα ή να είμαι αδρανής, αφυπνίζομαι

      ⮡  ξύπνα επιτέλους, η ζωή αλλάζει

Συγγενικά

• αγουροξύπνημα
• αγουροξυπνημένος
• αγουροξύπνητος
• αγουροξυπνώ
• ανεξύπνητος
• αξύπνητα
• αξύπνητος
• αργοξυπνημένος
• αργοξύπνητος
• αργοξυπνώ
• ξύπνημα
• ξυπνητήρι
• ξυπνητός
• ξυπνητούρια
• ξύπνιος
• ξύπνος
• ξυπνός

→ και δείτε τις λέξεις έξυπνος και ύπνος

Συνώνυμα

• αγνεφίζω

Κλίση

    Ενεργητική φωνή

Εξακολουθητικοί χρόνοι
πρόσωπα	Ενεστώτας	Παρατατικός	Εξ. Μέλλ.	Υποτακτική	Προστακτική	Μετοχή
α' ενικ.	ξυπνάω - ξυπνώ	ξυπνούσα - ξύπναγα	θα ξυπνάω - ξυπνώ	να ξυπνάω - ξυπνώ		ξυπνώντας
β' ενικ.	ξυπνάς	ξυπνούσες - ξύπναγες	θα ξυπνάς	να ξυπνάς	ξύπνα - ξύπναγε
γ' ενικ.	ξυπνάει - ξυπνά	ξυπνούσε - ξύπναγε	θα ξυπνάει - ξυπνά	να ξυπνάει - ξυπνά
α' πληθ.	ξυπνάμε - ξυπνούμε	ξυπνούσαμε - ξυπνάγαμε	θα ξυπνάμε - ξυπνούμε	να ξυπνάμε - ξυπνούμε
β' πληθ.	ξυπνάτε	ξυπνούσατε - ξυπνάγατε	θα ξυπνάτε	να ξυπνάτε	ξυπνάτε
γ' πληθ.	ξυπνάν(ε) - ξυπνούν(ε)	ξυπνούσαν(ε) - ξύπναγαν - ξυπνάγανε	θα ξυπνάν(ε) - ξυπνούν(ε)	να ξυπνάν(ε) - ξυπνούν(ε)
Συνοπτικοί χρόνοι
πρόσωπα		Αόριστος	Συνοπτ. Μέλλ.	Υποτακτική	Προστακτική	Απαρέμφατο
α' ενικ.		ξύπνησα	θα ξυπνήσω	να ξυπνήσω		ξυπνήσει
β' ενικ.		ξύπνησες	θα ξυπνήσεις	να ξυπνήσεις	ξύπνα - ξύπνησε
γ' ενικ.		ξύπνησε	θα ξυπνήσει	να ξυπνήσει
α' πληθ.		ξυπνήσαμε	θα ξυπνήσουμε	να ξυπνήσουμε
β' πληθ.		ξυπνήσατε	θα ξυπνήσετε	να ξυπνήσετε	ξυπνήστε
γ' πληθ.		ξύπνησαν ξυπνήσαν(ε)	θα ξυπνήσουν(ε)	να ξυπνήσουν(ε)
Συντελεσμένοι χρόνοι
πρόσωπα	Παρακείμενος	Υπερσυντέλικος	Συντελ. Μέλλ.	Υποτακτική	Προστακτική
α' ενικ.	έχω ξυπνήσει	είχα ξυπνήσει	θα έχω ξυπνήσει	να έχω ξυπνήσει
β' ενικ.	έχεις ξυπνήσει	είχες ξυπνήσει	θα έχεις ξυπνήσει	να έχεις ξυπνήσει
γ' ενικ.	έχει ξυπνήσει	είχε ξυπνήσει	θα έχει ξυπνήσει	να έχει ξυπνήσει
α' πληθ.	έχουμε ξυπνήσει	είχαμε ξυπνήσει	θα έχουμε ξυπνήσει	να έχουμε ξυπνήσει
β' πληθ.	έχετε ξυπνήσει	είχατε ξυπνήσει	θα έχετε ξυπνήσει	να έχετε ξυπνήσει
γ' πληθ.	έχουν ξυπνήσει	είχαν ξυπνήσει	θα έχουν ξυπνήσει	να έχουν ξυπνήσει
Συντελεσμένοι χρόνοι β΄ (αμετάβατοι)
Παρακείμενος	είμαι, είσαι, είναι ξυπνημένος - είμαστε, είστε, είναι ξυπνημένοι
Υπερσυντέλικος	ήμουν, ήσουν, ήταν ξυπνημένος - ήμαστε, ήσαστε, ήταν ξυπνημένοι
Συντελ. Μέλλ.	θα είμαι, θα είσαι, θα είναι ξυπνημένος - θα είμαστε, θα είστε, θα είναι ξυπνημένοι
Υποτακτική	να είμαι, να είσαι, να είναι ξυπνημένος - να είμαστε, να είστε, να είναι ξυπνημένοι

Μεταφράσεις

    ξυπνώ κάποιον

αγγλικά : awake (en) αζεριανά : oyanmaq (az) γαλλικά : réveiller (fr) εσπεράντο : veki (eo) πολωνικά : budzić (pl) τουρκικά : uyanmak (tr)

    ξυπνώ εγώ ο ίδιος

αγγλικά : wake up (en) γαλλικά : se réveiller (fr) εσπεράντο : vekiĝi (eo) πολωνικά : budzić się (pl)

Πηγές

• ξυπνώ, ξυπνάω - Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής (1998) του Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη (συντομογραφίες-σύμβολα). Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας