Παράρτημα:Ρηματικοί τύποι (νέα ελληνικά)

Παράρτημα:Γραμματική (νέα ελληνικά) » #ρήματα

Υποτακτική

Η υποτακτική ως ρηματική έγκλιση εκφράζει στα νέα ελληνικά το ενδεχόμενο ή το επιθυμητό ή την απορία.
Σχηματίζεται με τον εξαρτημένο τύπο^[1] κυρίως μετά τα μόρια να και ας, το αρνητικό μόριο μη(ν) και το επίρρημα ίσως, ακολουθεί όμως και πολλές άλλες λέξεις με υποθετική σημασία ή απόχρωση, πχ τα αν, και αν / κι αν, όποιος, όποτε.

Υποτακτική σχηματίζουν τρεις χρόνοι:

Ενεστώτας, όπου έχει τις ίδιες καταλήξεις με την οριστική, συνοδεύεται όμως από τα προαναφερθέντα μόρια.
Αόριστος, όπου συναντάμε το ίδιο θέμα και τις ίδιες καταλήξεις με την οριστική του συνοπτικού (στιγμιαίου) μέλλοντα.
Παρακείμενος, ο οποίος σχηματίζεται από την υποτακτική του ρήματος έχω και το απαρέμφατο του αορίστου.

Παραδείγματα

Ρήματα	Υποτακτική ενεστώτα	Υποτακτική αορίστου	Υποτακτική παρακειμένου
ακούω	(να, ας) ακούω	(να, ας) ακούσω	(να, ας) έχω ακούσει
λέω	(να, ας) λέω	(να, ας) πω	(να, ας) έχω πει
γράφω	(να, ας) γράφω	(να, ας) γράψω	(να, ας) έχω γράψει
αναγγέλλω	(να, ας) αναγγέλλω	(να, ας) αναγγείλω	(να, ας) έχω αναγγείλει

Απαρέμφατο αορίστου

Το απαρέμφατο αορίστου στα νέα ελληνικά είναι άκλιτος ρηματικός τύπος (3o πρόσωπο του εξαρτημένου τύπου)^[1] που χρησιμοποιείται μόνο στον σχηματισμό των συντελεσμένων περιφραστικών χρόνων σε συνδυασμό με το ρήμα έχω. Σχηματίζεται από το αναύξητο αοριστικό θέμα και την κατάληξη -ει/-εί.

Παραδείγματα

Ρήματα	ακούω	ακού(γ)ομαι	βλέπω
Απαρέμφατο αορίστου	ακούσ-ει	ακουστ-εί	δ-ει / ιδ-εί
Παρακείμενος	έχω ακούσει	έχω ακουστεί	έχω δει
Υπερσυντέλικος	είχα ακούσει	είχα ακουστεί	είχα δει
Συντελεσμένος μέλλοντας	θα έχω ακούσει	θα έχω ακουστεί	θα έχω δει

Μετοχές

Η ενεργητική επιρρηματική μετοχή
Σχηματίζεται από το θέμα του ενεργητικού ενεστώτα με την κατάληξη -οντας για τα ρήματα της α΄ συζυγίας και -ώντας για τα ρήματα της β΄ συζυγίας. Είναι άκλιτη και έχει κυρίως τροπική σημασία, κατά περίπτωση όμως αποκτά και άλλες επιρρηματικές έννοιες. Κανονικά απαντά μόνο σε ενεργητικά ρήματα, σπάνια όμως συναντάμε στον προφορικό λόγο ή στη λογοτεχνία τύπους τέτοιας μετοχής και σε αποθετικά ρήματα.
Οι επιθετικές μετοχές
1. Η μετοχή του παθητικού παρακειμένου
  Έχει κατάληξη -μένος, -μένη, -μένο ή -γμένος, -η, -ο (για τα ουρανικόληκτα), -μμένος, -η, -ο (για τα χειλικόληκτα), -σμένος, -η, -ο (για τα οδοντικόληκτα και κάποια ενρινόληκτα). Ορισμένες από αυτές τις μετοχές διατηρούν τον λόγιας προέλευσης αναδιπλασιασμό. Τέτοια μετοχή έχουν και ρήματα που εχουν μόνο ενεργητική φωνή και δεν σχηματίζουν άλλους παθητικούς τύπους (πχ προχωρώ - προχωρημένος και προκεχωρημένος).
2. Η μετοχή του ενεργητικού ενεστώτα
  Εκτός από την άκλιτη επιρρηματική μετοχή σε -όντας, κάποια ρήματα λόγιας προέλευσης σχηματίζουν και επιθετικές μετοχές με τρία γένη, με την κατάληξη -ων, -ουσα, -ον.
3. Η μετοχή του παθητικού ενεστώτα
  Κάποια ρήματα σχηματίζουν μετοχές λόγιας προέλευσης με τις καταλήξεις -όμενος, -όμενη/-ομένη, -όμενο.
4. Η μετοχή του παθητικού αορίστου
  Κάποια ρήματα σχηματίζουν μετοχές λόγιας προέλευσης με τις καταλήξεις -είς, -είσα, έν

Παραδείγματα

Ρήματα	πλήττω / πλήττομαι	θεωρώ /θεωρούμαι	έρχομαι	γεννάω, γεννώ / γεννιέμαι
Επιρρηματική μετοχή	πλήττοντας	θεωρώντας	*έρχοντας	γεννώντας
Μτχ ενεργ. ενεστ. (επιθ)	πλήττων/πλήττοντας, πλήττουσα, πλήττον	θεωρών, θεωρούσα, θεωρούν
Μτχ παθ. ενεστ.	πληττόμενος, πληττόμενη, πληττόμενο	θεωρούμενος, θεωρούμενη, θεωρούμενο	ερχόμενος, ερχόμενη, ερχόμενο
Μτχ παθ. αορ.	πληγείς, πληγείσα, πληγέν	θεωρηθείς, θεωρηθείσα, θεωρηθέν		γεννηθείς, γεννηθείσα, γεννηθέν
Μτχ παθ. παρακ		θεωρημένος, θεωρημένη, θεωρημένο		γεννημένος, γεννημένη, γεννημένο

Αναφορές

↑ ^1,0 ^1,1 εξαρτημένος τύπος, όπως διδάσκεται για τα νέα ελληνικά Φιλιππάκη-Warburton, Γραμματική Ε και ΣΤ Δημοτικού κεφ.10.1

[eks-1] 1,0 ^1,1 εξαρτημένος τύπος, όπως διδάσκεται για τα νέα ελληνικά Φιλιππάκη-Warburton, Γραμματική Ε και ΣΤ Δημοτικού κεφ.10.1

[1]