ὄρνυμι

Αρχαία ελληνικά (grc)

Ετυμολογία

ὄρνυμι ῥίζ-. ερ- και καθ΄ ετεροίωση ορ- και κατάληξη -νυμι. Συγγενής η λατινική orior.

Ρήμα

ὄρνυμι και ὀρνύω

1. ενθαρρύνω, παροτρύνω, παρακινώ, διεγείρω

   ※  8ος αιώνας  ⌘ Ὅμηρος, Ἰλιάς, 13 (Ν. Μάχη ἐπὶ ταῖς ναυσί.), στίχ. 794

   τότε δὲ Ζεὺς ὦρσε μάχεσθαι.

   τώρ᾽ αυτούς στην μάχην σπρώχν᾽ ο Δίας.

   Έμμετρη μετάφραση (1922): Ιάκωβος Πολυλάς, @greek‑language.gr

   ※  8ος αιώνας  ⌘ Ὅμηρος, Ὀδύσσεια, 23 (ψ. Ὀδυσσέως ὑπὸ Πηνελόπης ἀναγνωρισμός.), στίχ. 367 (στίχοι 366-367)

   Ἦ ῥα καὶ ἀμφ᾽ ὤμοισιν ἐδύσετο τεύχεα καλά, | ὦρσε δὲ Τηλέμαχον καὶ βουκόλον ἠδὲ συβώτην,

   Έτσι μιλώντας, πέρασε στους ώμους τη λαμπρή του αρματωσιά, | ξεσήκωσε και τον Τηλέμαχο, με τον χοιροβοσκό μαζί και τον βουκόλο,

   Μετάφραση σε πεζό (2006): Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης, @greek‑language.gr

   ≈ συνώνυμα: ὀροθύνω, ὀρίνω

2. (για πουλί) αφήνω ελεύθερο

   ※  7ος↑ αιώνας ⌘ Ἡσίοδος, Θεογονία, 523 (523-525)

   καί οἱ ἐπ᾽ αἰετὸν ὦρσε τανύπτερον· αὐτὰρ ὅ γ᾽ ἧπαρ | ἤσθιεν ἀθάνατον, τὸ δ᾽ ἀέξετο ἶσον ἁπάντῃ | νυκτός, ὅσον πρόπαν ἦμαρ ἔδοι τανυσίπτερος ὄρνις.

   και μακροφτέρουγο σήκωσε εναντίον του αετό. Κι αυτός | του ᾽τρωγε το αθάνατο συκώτι, μα εκείνο τη νύχτα αύξαινε | από παντού το ίδιο, όσο τη μέρα ολόκληρη του ᾽τρωγε το μακροφτέρουγο πουλί.

   Μετάφραση (2001): Σταύρος Γκιργκένης, Θεσσαλονίκη: Ζήτρος @greek‑language.gr

3. σηκώνω, κάνω κάποιον να σηκωθεί, ξυπνώ κάποιον

   ※  8ος αιώνας  ⌘ Ὅμηρος, Ἰλιάς, 10 (Κ. Δολώνεια.), στίχ. 518 (στίχοι 518-519)

   ὦρσεν δὲ Θρῃκῶν βουληφόρον Ἱπποκόωντα, | Ῥήσου ἀνεψιὸν ἐσθλόν·

   κι εσήκωσε απ᾽ τον ύπνον των Θρακών έναν αρχηγόν, | εξάδελφον του Ρήσου, τον μέγαν Ιπποκόωντα.

   Έμμετρη μετάφραση (1922): Ιάκωβος Πολυλάς, @greek‑language.gr

4. (για ζώα) τρέπω σε φυγή, κυνηγώ
5. επιφέρω, εξεγείρω
6. (στη μέση φωνή):
   1. κινούμαι
   2. (με εχθρική έννοια) εφορμώ, ορμώ με μανία
   3. σηκώνομαι, αναπηδώ (ιδιαίτερα από το κρεβάτι)

      ※  7ος↑ αιώνας ⌘ Ἡσίοδος, Ἔργα καὶ Ἡμέραι, 568 (568-569)

      τὸν δὲ μέτ᾽ ὀρθογόη Πανδιονὶς ὦρτο χελιδὼν | ἐς φάος ἀνθρώποις, ἔαρος νέον ἱσταμένοιο·

      Μετά απ᾽ αυτόν η χελιδόνα, η κόρη του Πανδίονα, που ορθρινά θρηνεί, | σηκώνεται στο φως για τους ανθρώπους, μόλις αρχίζει η άνοιξη.

      Μετάφραση (2001): Σταύρος Γκιργκένης, Θεσσαλονίκη: Ζήτρος @greek‑language.gr

   4. ανατέλλω, εγείρομαι

      ※  8ος αιώνας  ⌘ Ὅμηρος, Ἰλιάς, 8 (Θ. Θεῶν ἀγορά. Κόλος μάχη.), στίχ. 135

      δεινὴ δὲ φλὸξ ὦρτο θεείου καιομένοιο,

      και από το θειάφι όπ᾽ άναβε δεινή σηκώθη φλόγα·

      Έμμετρη μετάφραση (1922): Ιάκωβος Πολυλάς, @greek‑language.gr

   5. (+ απαρέμφατο) σηκώνομαι να κάνω κάτι, ξεκινάω να κάνω κάτι

      ※  8ος αιώνας  ⌘ Ὅμηρος, Ὀδύσσεια, 7 (η. Ὀδυσσέως εἴσοδος πρὸς Ἀλκίνουν.), στίχ. 14

      Καὶ τότ᾽ Ὀδυσσεὺς ὦρτο πόλινδ᾽ ἴμεν·

      Στο μεταξύ κι ο Οδυσσέας κίνησε να πάει στην πόλη·

      Μετάφραση σε πεζό (2006): Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης, @greek‑language.gr

Σύνθετα

• ἀνόρνυμι
• ἀπόρνυμι
• διόρνυμι
• ἐνόρνυμι
• ἐπόρνυμι
• παρόρνυμι
• ὑπόρνυμι

Συγγενικά

• κονιορτός
• ὄρνις
• ὄρνεον

Αντώνυμα

• κάθημαι

Κλίση

• → λείπει η κλίση

Ρηματικοί τύποι:

• ιωνικός τύπος : αόρ. γ' ενικ. ὄρσασκε
• ιωνικός τύπος : προστακτική αορ. μέση φωνή β' ενικ. ὄρσευ
• επικός τύπος : αόρ. μέση φωνή γ' πληθ. ὄροντο, ὀρέοντο

Πηγές

• ὄρνυμι - Επιτομή του Λεξικού Λίντελ-Σκοτ, Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού, εκδ. Πελεκάνος, 2007), Ψηφίδες στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2012
• ὄρνυμι - ΛΟΓΕΙΟΝ (αγγλικά, από το 2011) Λεξικά για την αρχαία ελληνική και λατινική γλώσσα (στα αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά, κ.λπ.) Πανεπιστήμιο του Σικάγου.