ἄνθρωπος

Αρχαία ελληνικά (grc)

↓ πτώσεις	ενικός		πληθυντικός
ονομαστική	ὁ/ἡ	ἄνθρωπος	οἱ/αἱ	ἄνθρωποι
γενική	τοῦ/τῆς	ἀνθρώπου	τῶν	ἀνθρώπων
δοτική	τῷ/τῇ	ἀνθρώπῳ	τοῖς/ταῖς	ἀνθρώποις
αιτιατική	τὸν/τὴν	ἄνθρωπον	τοὺς/τὰς	ἀνθρώπους
κλητική ὦ!		ἄνθρωπε		ἄνθρωποι
	δυϊκός
ονομ-αιτ-κλ	τὼ		ἀνθρώπω
γεν-δοτ	τοῖν		ἀνθρώποιν
2η κλίση, Κατηγορία 'θρίαμβος' όπως «κάμηλος» - Παράρτημα:Ουσιαστικά

Ετυμολογία

ἄνθρωπος < αβέβαιης ετυμολογίας. Συγγενής η μυκηναϊκή 𐀀𐀵𐀫𐀦 (a-to-ro-qo). Πιθανόν *ἄνδρωπος < ἀνήρ + ὤψ (αυτός που έχει ανδρική όψη). Αλλά η ύπαρξη του < δ > (όπως στη γενική ἀνδρός) και η υπόθεση *ἄνδρωπος είναι προβληματική. Ο Beekes υποστηρίζει ότι δεν είναι ινδοευρωπαϊκή λέξη, υποθέτοντας προελληνική προέλευση.

Δείτε και πώς ετυμολόγησε τη λέξη ο Πλάτωνας στον Κρατύλο.

Ουσιαστικό

ἄνθρωπος αρσενικό ή θηλυκό (ιωνικός τύπος  ὥνθρωπος)

1. άνθρωπος, αυτός που ανήκει στην ανθρώπινη φυλή

   ※  ...θεοὶ φύουσιν ἀνθρώποις φρένας / πάντων ὅσ᾽ ἐστὶ κτημάτων ὑπέρτατον...

   οι θεοί χαρίζουνε στον άνθρωπο το νου, το πιο μεγάλο τ' απόχτημά του απ' όλα όσα υπάρχουν

   Σοφοκλής, Αντιγόνη, στ.683. @greek-language.gr Μετάφραση: Ιωάννης Γρυπάρης. Σκηνή: Μιλά ο Αίμονας στον Κρέοντα.

   ※  σημαίνει τοῦτο τὸ ὄνομα ὁ “ἄνθρωπος” ὅτι τὰ μὲν ἄλλα θηρία ὧν ὁρᾷ οὐδὲν ἐπισκοπεῖ οὐδὲ ἀναλογίζεται οὐδὲ ἀναθρεῖ, ὁ δὲ ἄνθρωπος ἅμα ἑώρακεν—τοῦτο δ᾽ ἐστὶ [τὸ] “ὄπωπε”—καὶ ἀναθρεῖ καὶ λογίζεται τοῦτο ὃπωπεν. ἐντεῦθεν δὴ μόνον τῶν θηρίων ὀρθῶς ὁ ἄνθρωπος “ἄνθρωπος” ὠνομάσθη, ἀναθρῶν ἃ ὄπωπε.

   αυτό το όνομα άνθρωπος σημαίνει ότι τα άλλα θηρία απ' όσα βλέπουν τίποτε δεν ερευνούν ούτε συλλογίζονται ούτε παρατηρούν με προσοχή (ἀ ν α θ  ρ ε ῖ ν), ο άνθρωπος όμως συγχρόνως βλέπει -και αυτό είναι το ὄπωπε- και παρατηρεί με προσοχή (ἀ ν α θ  ρ ε ῖ) και συλλογίζεται εκείνο που έχει ιδεί (δηλ. ὄ π ω π ε). Απ' αυτό λοιπόν βγαίνει ότι από τα θηρία μόνον ο άνθρωπος σωστά ονομάστηκε ἄ ν θ ρ ω π ο ς «ο εξετάζων όσα έχει ιδεί» (ἀ ν α θ ρ ῶ ν   ἃ   ὄ π ω π ε)

   Πλάτων, Κρατύλος, 399. Μετάφραση (μεταγραμμένη σε μονοτονικό): Ηλίας Λάγιος. Κρατύλος-Ευθύδημος, Αθήνα: Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος ISBN 9602270624

2. (κατ' επέκταση) ο άνδρας

   ※  ...τούτῳ καὶ ἐνταῦθα ἴσως διαφέρω τῶν πολλῶν ἀνθρώπων...

   ... και σε τούτο εδώ διαφέρω από τους περισσότερους ανθρώπους...

   Πλάτων, Απολογία Σωκράτους, 29b @greek-language.gr. Μετάφραση: Παύλος Νιρβάνας.

Συγγενικά

• ἀνθρωπότης
• ἀνθρωπίσκος
• ἀνθρώπιον και ἀνθρωπάριον
• ἀνθρώπινος (αυτός που αρμόζει σε άνθρωπο)
• ἀνθρωπέη, -ῆ (κατά το λεοντῆ, δέρμα ανθρώπου)
• ἀνθρώπειος (ο σχετικός με τον άνθρωπο)

Σύνθετα

• ἀνθρωπο- Αρχαίες ελληνικές λέξεις με πρόθημα ἀνθρωπο- στο Βικιλεξικό
• -άνθρωπος Αρχαίες ελληνικές λέξεις με επίθημα -άνθρωπος στο Βικιλεξικό
• -ανθρωπία Αρχαίες ελληνικές λέξεις με επίθημα -ανθρωπία στο Βικιλεξικό

όπως ενδεικτικά

• ἀνθρωπόμορφος
• ἀνθρωπονομικός (ο κατάλληλος να διοικεί ανθρώπους)
• ἀνθρωποποιός (γλύπτης και ζωγράφος)
• ἀνθρωποφυής (αυτός που έχει ανθρώπινη φύση)
• ἀνθρωπομάγειρος (που μαγειρεύει ανθρώπινο κρέας)
• ἀνθρωποκτόνος (εκείνος που φονεύει άνθρωπο)
• ἀνθρωπόκτονος (σχετικός με άνθρωπο που έχει φονευθεί)
• ἀνθρωπόγλωσσος (ο παπαγάλος, που μιλάει σαν άνθρωπος)

Πηγές

• ἄνθρωπος - Επιτομή του Λεξικού Λίντελ-Σκοτ, Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού, εκδ. Πελεκάνος, 2007), Ψηφίδες στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2012
• ἄνθρωπος - ΛΟΓΕΙΟΝ (αγγλικά, από το 2011) Λεξικά για την αρχαία ελληνική και λατινική γλώσσα (στα αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά, κ.λπ.) Πανεπιστήμιο του Σικάγου.