ὑπέρ

Αρχαία ελληνικά (grc)

Ετυμολογία

ὑπέρ < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή *upér- (άνω) < ινδοευρωπαϊκή ρίζα *up-. Συγγενή: λατινική super

Πρόθεση

ὑπέρ

• αρχαιότατο επίρρημα που έχασε αυτή τη λειτουργία στο λόγο και έγινε κύρια πρόθεση της αρχαίας ελληνικής. Σήμαινε αυτόνομα ή ως πρώτο συνθετικό λέξεων:

1. (με αιτιατική) παραπάνω, πέρα, υπερβολικά, πάνω από το μέτρο

   ὑπέρ Ἑλλήσποντον" - πέρα από τον Ελλήσποντο

   ὑπέρ τά τετταράκοντα ἒτη γεγονότες - οι άνω των 40 ετών

   ὑπέρ τον άνθρωπον" - (που μετέπειτα έγινε μία λέξη και σημαίνει ότι) κάτι ξεπερνά τις δυνάμεις του ανθρώπου

   ὑπέρ το δέον - περισσότερο από όσο χρειάζεται

2. (με γενική) υπεράσπιση, προς ωφέλεια, προς χάρη (κυρίως ως πρόθεση και σπανιότατα ως πρώτο συνθετικό)

   "νῦν ὑπέρ πάντων ἀγών"

   ὑπερασπίζομαι (θέτω την ασπίδα μου υπέρ τινος)

3. αναφορά (κυρίως μετά τους ελληνιστικούς χρόνους)

   ὑπέρ τοῦ μη παθεῖν κακόν - για να μην πάθει κακό

   ὠργίζετο ὑπέρ τῶν γεγενημένων - οργιζόταν με όσα έγιναν

Αντώνυμα

• ὑπό

Σημειώσεις

• ως επίρρημα, προτού γίνει πρόθεση, το ὑπέρ σήμαινε το υπερβολικό και το υπέρμετρο

Σύνθετα

• → δείτε το πρόθημα ὑπερ- Αρχαίες ελληνικές λέξεις με πρόθημα ὑπερ- στο Βικιλεξικό

• ὑπεραγωνιάω
• ὑπέραισχρος
• ὑπέρακοντίζω
• ὑπερβαίνω
• ὑπέρτερος
• ὑπερώο
• ὕπερος

Πηγές

• «ὑπέρ» - Επιτομή του Λεξικού Λίντελ-Σκοτ. Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού, εκδ. Πελεκάνος, 2007), Ψηφίδες στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2012. 
• «ὑπέρ» - ΛΟΓΕΙΟΝ (αγγλικά, από το 2011) Λεξικά για την αρχαία ελληνική και λατινική γλώσσα (στα αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά, κ.λπ.) Πανεπιστήμιο του Σικάγου.