Συζήτηση:φυγοκέντριση

Τελευταίο σχόλιο: πριν από 9 έτη από FocalPoint στο θέμα Ποιο τύπο της λέξης να προτιμήσουμε;

Ποιο τύπο της λέξης να προτιμήσουμε; επεξεργασία

Η λέξη προφανώς είναι καινούρια και γι' αυτό υπάρχει μια αμηχανία σχετικά με το ποιος είναι ο σωστός τύπος. Ο Μπαμπινιώτης στο λεξικό του δεν την έχει καν (εκτός αν υπάρχει στην τελευταία έκδοση). Ούτε του Κριαρά ούτε του Τεγόπουλου-Φυτράκη την έχουν. Το ΛΚΝ την έχει φυγοκέντριση (με ι). Στο google η λέξη φυγοκέντρηση έχει 3520 αποτελέσματα, ανάμεσα στα οποία και σχολικό βιβλίο. Η λέξη φυγοκέντριση έχει 3530 αποτελέσματα. Η λέξη φυγοκέντρωση δίνει μόνο 197 αποτελέσματα. Εμείς λοιπόν τι κάνουμε; Προφανώς δεν είναι δουλειά μας να αποφασίσουμε ποιος είναι ο σωστός τύπος, αφού ούτε καν συναντάται η λέξη στα περισσότερα λεξικά. Θα έχουμε και τα τρία λήμματα και το ένα από αυτά θα έχει τον ορισμό ενώ τα υπόλοιπα θα λένε απλώς ότι πρόκειται για άλλη εναλλακτική μορφή της λέξης. Ποιο λοιπόν θα είναι το κύριο λήμμα μας; Προσωπικά αποκλείω το φυγοκέντρωση επειδή είναι το πιο σπάνιο. Ο χρήστης Templar52 έδωσε ως ετυμολογία το ρήμα φυγοκεντρώ που δεν μπορώ να το βρω κάπου. --Flyax (συζήτηση) 21:48, 24 Ιουνίου 2013 (UTC)Απάντηση

Στο λεξικό όρων βιολογίας Collins των W.G. Hale και J.P. Margham (αγγλο-ελληνικό και ελληνο-αγγλικό) (εκδ. Φλώρος) υφίσταται ο όρος φυγοκέντρωση, σ.193, (και όχι φυγοκέντρηση) όπου και επαναλαμβάνεται σε σχετικά άλλα λήμματα. Συνηθέστερα οι βοηθοί μικροβιολόγων και σχετικών εργαστηρίων είναι αυτοί που φυγοκεντρούν τα διάφορα προς εξέταση εναιωρήματα.--Templar52 (συζήτηση) 00:27, 25 Ιουνίου 2013 (UTC)Απάντηση

Η γνώμη μου είναι ότι η λέξη πρέπει να καταχωρείται όταν (και όπως) υπάρχει καταγεγραμμένη σε μερικά τουλάχιστον έντυπα (προφανώς όχι λεξικά, ακόμα και ειδικά). Το διαδίκτυο είναι ένδειξη αλλά το "κλόπι-πέιστ" δεν μπορεί να μετρηθεί οπότε δεν μπορεί να είναι απόλυτα έγκυρο. Προσωπικά δεν έχω αυτή τη στιγμή πρόσφορες καταγραφές (αν και δεν την έχω ξανασυναντήσει έτσι, και σε επιγραφές ιδιωτικών μικροβιολογικών εργαστηρίων μόνο σαν φυγοκεντρήσεις την έχω δει). --Xoristzatziki (συζήτηση) 04:08, 25 Ιουνίου 2013 (UTC)Απάντηση

Διαφωνώ ως προς τη χρήση του όρου "φυγοκέντρωση". Η αρχική ετυμολογία του όρου "κέντρο" είναι από το ρήμα "κεντέω" (Liddell - Scott, τ. 2. σελ. 700), συνεπώς η ακριβής ετυμολογία είναι από το φυγο+κεντέω, άρα ουσ. φυγοκέντρηση, όπως αναγράφεται σε όλα τα εγχειρίδια χημείας, από τα παλαιά (Βάρβογλης) ως τα σύγχρονα (ΟΕΔΒ). --Ttzavaras (συζήτηση) 04:30, 25 Ιουνίου 2013 (UTC)Απάντηση

Για το θέμα της ετυμολόγησης δεν μπορώ να πω κάτι, από τη στιγμή όμως που και τα σχολικά βιβλία χρησιμοποιούν τον όρο φυγοκέντρηση και δεν υπάρχει έντυπη πηγή για την ύπαρξη της μορφής που έχει το λήμμα εδώ, νομίζω ότι πρέπει να διαγραφεί. (Η καταγραφή του απλά σε λεξικά, και μάλιστα μεταφραστικά είναι άποψη των συγγραφέων τους ή, μπορεί, και τυπογραφικό λάθος, και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν πηγή). Βικιφιλικά --Xoristzatziki (συζήτηση) 05:12, 25 Ιουνίου 2013 (UTC)Απάντηση

Για την ετυμολογία επεξεργασία

(α) Όσο και να ψάξουμε, δεν θα βρούμε σύνθετο ρήμα από το οποίο να παράγεται η λέξη. Απ' όσο ξέρω οι τεχνικοί χρησιμοποιούν περιφράσεις του τύπου θα κάνω φυγοκέντρηση. Αν δημιουργηθεί ρήμα στο μέλλον, θα παραχθεί από το ουσιαστικό, θα έχουμε δηλαδή ανάδρομο σχηματισμό. (β) Τα ουσιαστικά σε -ωση σχετίζονται με ρήματα σε -ώνω (αρχ. -όω), πχ επικεντρώνω, επικέντρωση, ενώ τα ουσιαστικά σε -ηση σχετίζονται με ρήματα σε -ώ (-άω, -έω). Νομίζω ότι αυτό και μόνο δείχνει ότι η ετυμολογία που αναγράφεται αυτή τη στιγμή είναι λανθασμένη, άσε που δεν υπάρχει ρήμα "φυγοκεντρώ" αρχαίο ή μεταγενέστερο ή σημερινό. -Flyax (συζήτηση) 10:40, 25 Ιουνίου 2013 (UTC)Απάντηση

Ορθότητα της "φυγοκέντρωσης" επεξεργασία

Κατ΄ αρχήν δηλώνω ότι δεν είμαι φιλόλογος, ούτε ακαδημαϊκός (υπόψη η Ακαδημία Αθηνών όταν δημιουργήθηκε αρχικός στόχος ήταν η σύνταξη ενός πληρέστατου ελληνικού λεξικού που ακόμα δεν έχει ολοκληρωθεί). Εξετάζοντας όμως γενικά το θέμα διαπιστώνονται τα ακόλουθα:

  1. Αυτό που υποστηρίζει ο φίλτατος Ttzavaras εν μέρει έχει δίκιο, πράγματι ο όρος κέντρον είναι παράγωγο του αρχ. ρήματος κεντέω. Παράγωγο όμως του "κέντρον", (= οξεία αιχμή, βούκεντρο, κεντρί, αλλά και κέντρο κύκλου, ή η ακίνητη ακίδα και σκέλος του διαβήτη), είναι αφενός το ρήμα "κεντρίζω" (κεντώ, κέντωρ) καθώς και το ρήμα κεντρόω (κεντρώ) όπου σημαίνει διατηρώ κέντρο και στη παθητική φωνή είμαι εφοδιασμένος με κέντρο.
  2. εξετάζοντας τον όρο φυγόκεντρος, αυτός προέρχεται από το ρήμα φεύγω (με θέμα αορίστου) + κέντρο κατά την έννοια κέντρο του κύκλου και όχι ως κεντρί και μάλιστα με προσαύξηση ο, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τους όρους στρέφω + δίκη > στρεφόδικος, φεύγω + δίκη > φυγόδικος, φεύγω + πόνος > φυγόπονος κ.ά.
  3. ακολούθως παράγωγο του φυγόκεντρος φέρεται το ρήμα φυγοκεντρόω -ώ, όπως το φυγοδικώ, φυγοπονώ, φυγομαχώ κ.ά. ή και τα συγκεντρώ - συγκεντρώνω, αποκεντρώ - αποκεντρώνω.
  4. όπως σωστά επισημαίνει ο φίλτατος Flyax τα ουσιαστικά που προέρχονται από ρήματα που καταλήγουν σε όω - ώ έχουν κατάληξη ώση, όπως εν προκειμένω το ρήμα που είναι κεντρόω - ώ και ορθώς η συγκέντρωση, η αποκέντρωση. Συνεπώς προς τι η όλη αυτή αναστάτωση; ποια εξαίρεση μπορεί να υπάρχει εν προκειμένω στο φυγοκεντρώ και η ενέργεια αυτού να είναι φυγοκέντρηση; (άσε που θυμίζει δραστηριότητα κουνουπιών!). Ότι γράφουν τα σχολικά βιβλία δεν είναι και θεόπνευστα!
  5. μετά τα παραπάνω ο όρος φυγοκέντρηση, από φυγόκεντρο ή φυγοκεντρική δύναμη που μπορεί να παρασύρει ο όρος φυγοκέντρισα είναι λάθος.
  6. τέλος σημειώνεται ότι την περίοδο 1972-1974, (εποχή ακόμα της καθαρεύουσας). στην ιδιωτική "σχολή βοηθών μικροβιολόγων Βρανά" οι σπουδαστές χρησιμοποιούσαν το ρήμα φυγοκεντρώ, "φυγοκεντρωμένο υλικό" σε σχετικές εργαστηριακές εφαρμογές κατά την έννοια απομακρύνω από το κέντρο φυγοκεντρικά, δηλαδή με κυκλική κίνηση και κατ΄ επέκταση διαχωρίζω ομοίως, π.χ. "φυγοκεντρώ τα ούρα του Χ".--Templar52 (συζήτηση) 21:52, 25 Ιουνίου 2013 (UTC)Απάντηση
Στο #3 βάζεις στην ίδια γραμμή ρήματα σε -έω (φυγοδικώ. φυγομαχώ) και ρήματα σε -όω/-ώνω. Έχει ελάττωμα ο συλλογισμός σου. Επιπλέον, τα ρήματα σε -όω έχουν σχεδόν ολοκληρωτικά αντικατασταθεί από τα αντίστοιχα σε -ώνω. Αν υπάρχει ρήμα "φυγοκεντρώ" στα νέα ελληνικά, κανονικά θα έδινε "φυγοκέντρηση", όπως το λένε όλοι σήμερα. Για να πούμε φυγοκέντρωση, θα έπρεπε το ρήμα να είναι "φυγοκεντρώνω", με αορ. "φυγοκέντρωσα". Όμως και ο ίδιος έγραψες ότι ο αόριστος του "φυγοκεντρώ" είναι "φυγοκέντρισα" (αλλά γιατί με ιώτα;). Τέτοιο ρήμα σε -ώνω δεν υπάρχει, ούτε κι εσύ υποστηρίζεις ότι χρησιμοποιήθηκε ποτέ.
Δεν μπορώ να αμφισβητήσω αυτά που λες για τη σχολή βοηθών μικροβιολόγων, αλλά μου φαίνεται κακή γραμματική να λες ταυτόχρονα φυγοκεντρώ και φυγοκεντρωμένος, εκτός και αν το έκλιναν φυγοκεντρώ, φυγοκεντροίς (με οι και όχι με ει). Αυτή η κακή γραμματική δεν είναι παρά ένδειξη ενός όρου που χρησιμοποιήθηκε ίσως τότε πρόχειρα και χωρίς πολλή σκέψη και μάλλον αργότερα έπεσε σε αχρησία, γι' αυτό και δεν τον παρατηρούμε σήμερα. Εν πάση περιπτώσει, όπως είπα και παραπάνω, είναι μάταιο να ανάγουμε το ουσιαστικό σε ένα μη υπαρκτό ρήμα. Το ουσιαστικό δημιουργήθηκε με την κατάληξη -ηση / -ιση απευθείας, μάλλον κατ' αναλογία προς άλλα ουσιαστικά που δηλώνουν ενέργεια. Εμείς ως λεξικό καταγράφουμε τη γλωσσική πραγματικότητα. --Flyax (συζήτηση) 22:40, 25 Ιουνίου 2013 (UTC)Απάντηση
Αν είναι έτσι ότι τα σε όω-ώ ρήματα γίνανε -ώνω, π.χ. το συγκεντρώ σε συγκεντρώνω και το αποκεντρώ σε αποκεντρώνω γιατί συγκέντρωση ή αποκέντρωση και όχι συγκέντρηση και αποκέντρηση αντίστοιχα; Ποια εξαίρεση υφίσταται με πρόθεμα φυγό στο ρήμα κεντρώ ή κεντρώνω για να γίνεται το δηλούμενο ουσιαστικό - ενέργεια φυγοκέντρηση; (τα ρήματα που χρησιμοποίησα έθεσα νε βάση το πρόθεμα "φυγό", το δε ρήμα φυγοκέντρισα (λάθος μου) αντί φυγοκέντρησα ως πιθανή αιτία, έναντι του φυγοκέντρωσα--Templar52 (συζήτηση) 23:52, 25 Ιουνίου 2013 (UTC)Απάντηση
(α) Τα ρήματα σε -όω έγιναν -ώνω και δίνουν ουσιαστικά σε -ωση. Γι' αυτό δεν υπάρχει αμιφιβολία. Κάποια απο αυτά επιβιώνουν σε αρχαΐζοντα λόγο αλλά δίπλα τους υπάρχει πάντα το νεότερο ρήμα (όπως δηλώ, πχ ο μύθος δηλοί, και δηλώνω). Η μόνο εξαίρεση που μου έρχεται στο μυαλό είναι το πληρώ, καθώς υπάρχει θέμα σύγχυσης με το πληρώνω. Αλλά και γι' αυτό χρησιμοποιούμε το νεότερο εκπληρώνω.
(β) Ρωτάς γιατί να υπάρχει εξαίρεση ως προς τη φυγοκέντρηση. Η απάντηση είναι πολύ απλή: η γλώσσα γεννά εξαιρέσεις. Εδώ η εξαίρεση γίνεται πιο κατανοητή αν λάβουμε υπόψη μας ότι η λέξη δεν πλάστηκε από κάποιο ρήμα, αλλά κατευθείαν από τα αντίστοιχα επίθετα, μάλλον ως μετάφραση ξενόγλωσσου όρου. Δες ιστοσελίδες του ΕΜΠ, του ΤΕΙ Αθήνας, ιδιωτικών εργαστηρίων και θα διαπιστώσεις ποια λέξη χρησιμοποιούν. Η μόνη αμφιβολία είναι για την ορθογραφία της, αν θα γραφεί δηλ. με ήτα ή με ιώτα. --Flyax (συζήτηση) 20:03, 26 Ιουνίου 2013 (UTC)Απάντηση

Μείζον Ελληνικό Λεξικό, Τεγόπουλος-Φυτράκης, 3η έκδοση, 2002, σελ. 1242:

  • φυγοκέντριση (η) ουσ. < φυγόκεντρος, απόδ. του γαλλ. centrifugation

Προχωρώ σε μετακίνηση, αλλά σημειώνω ότι και οι άλλοι δυο τύποι είναι σε χρήση (έστω σε διαφορετική κλίμακα, με μικρότερη, έως πολύ μικρότερη συχνότητα). --FocalPoint (συζήτηση) 23:04, 10 Μαΐου 2014 (UTC)Απάντηση

Επιστροφή στη σελίδα "φυγοκέντριση".