ἀμφιδέξιος

Αρχαία ελληνικά (grc)

→ γένη	αρσενικό & θηλυκό		ουδέτερο
↓ πτώσεις	ενικός
ονομαστική	ὁ/ἡ	ἀμφιδέξιος	τὸ	ἀμφιδέξιον
γενική	τοῦ/τῆς	ἀμφιδεξίου	τοῦ	ἀμφιδεξίου
δοτική	τῷ/τῇ	ἀμφιδεξίῳ	τῷ	ἀμφιδεξίῳ
αιτιατική	τὸν/τὴν	ἀμφιδέξιον	τὸ	ἀμφιδέξιον
κλητική ὦ!		ἀμφιδέξιε		ἀμφιδέξιον
↓ πτώσεις	πληθυντικός
ονομαστική	οἱ/αἱ	ἀμφιδέξιοι	τὰ	ἀμφιδέξιᾰ
γενική	τῶν	ἀμφιδεξίων	τῶν	ἀμφιδεξίων
δοτική	τοῖς/ταῖς	ἀμφιδεξίοις	τοῖς	ἀμφιδεξίοις
αιτιατική	τοὺς/τὰς	ἀμφιδεξίους	τὰ	ἀμφιδέξιᾰ
κλητική ὦ!		ἀμφιδέξιοι		ἀμφιδέξιᾰ
	δυϊκός
ονομ-αιτ-κλ	τὼ	ἀμφιδεξίω	τὼ	ἀμφιδεξίω
γεν-δοτ	τοῖν	ἀμφιδεξίοιν	τοῖν	ἀμφιδεξίοιν
2η κλίση, Κατηγορία 'δύσκολος' όπως «δύσκολος» - Παράρτημα:Επίθετα & Μετοχές

Ετυμολογία

ἀμφιδέξιος < ἀμφι- + δεξιός

Επίθετο

ἀμφιδέξιος, -ος, -ον

1. αμφιδέξιος, πολύ επιδέξιος, που και τα δυο του χέρια δουλεύουν σαν να ήταν δεξιά

   ≠ αντώνυμα: ἀμφαρίστερος

2. δίκοπος, δίστομος

   ※  5ος πκε αιώνας ⌘ Εὐριπίδης, Ἱππόλυτος, στίχ. 780 (780-781)

   [ΤΡ.] οὐ σπεύσετ᾽; οὐκ οἴσει τις ἀμφιδέξιον | σίδηρον, ὧι τόδ᾽ ἅμμα λύσομεν δέρης;

   [ΘΕΡΑΠΑΙΝΑ] Τρεχάτε! Φέρτε δίκοπο μαχαίρι | να κόψουμε το βρόχο απ᾽ το λαιμό της.

   Μετάφραση (1965): Κώστας Βάρναλης, Αθήνα: Κέδρος @greek‑language.gr

   ≈ συνώνυμα: ἀμφήκης, ἀμφίστομος

3. (μεταφορικά) αμφίσημος, αμφιλεγόμενος

   ※ 5ος πκε αιώνας  ⌘ Ἡρόδοτος, Ἱστορίαι, 5 (Τερψιχόρη), 92ε.1

   ἀνδρωθέντι δὲ καὶ μαντευομένῳ Κυψέλῳ ἐγένετο ἀμφιδέξιον χρηστήριον ἐν Δελφοῖσι, τῷ πίσυνος γενόμενος ἐπεχείρησέ τε καὶ ἔσχε Κόρινθον.

   Όταν λοιπόν ο Κύψελος έγινε άντρας και πήγε στο μαντείο, του δόθηκε στους Δελφούς χρησμός, όπως κι αν τον πάρεις, καλός· σ᾽ αυτόν στηρίχτηκε κι έκανε κίνημα και πήρε την Κόρινθο·

   Μετάφραση (1992): Ηλίας Σπυρόπουλος. Αθήνα:Γκοβόστης @greek‑language.gr

   ΣτΕ: ἀμφιδέξιον χρηστήριον = αμφίσημος χρησμός.

4. με δύο χέρια, αμφιδέξιος, αμφίχειρας

   ※  5ος πκε αιώνας ⌘ Σοφοκλῆς, Οἰδίπους Τύραννος, στίχ. 1243 (1241-1243)

   ὅπως γὰρ ὀργῇ χρωμένη παρῆλθ᾽ ἔσω | θυρῶνος, ἵετ᾽ εὐθὺς ἐς τὰ νυμφικὰ | λέχη, κόμην σπῶσ᾽ ἀμφιδεξίοις ἀκμαῖς·

   Όταν την πύλη πέρασε | και μπήκε στο παλάτι ταραγμένη, πορεύτηκε στο νυφικό κοιτώνα κατ᾽ ευθείαν, | ενώ ξερίζωνε και με τα δυο της χέρια τα μαλλιά της.

   Μετάφραση (2000): Κ. Χ. Μύρης, Αθήνα: ΟΕΔΒ @greek‑language.gr

   ※  4ος πκε αιώνας ⌘ Ἀριστοτέλης, Ἠθικὰ Νικομάχεια, 5, 1134b

   φύσει γὰρ ἡ δεξιὰ κρείττων, καίτοι ἐνδέχεται πάντας ἀμφιδεξίους γενέσθαι.

   Έτσι το δεξί χέρι έχει εκ φύσεως μεγαλύτερη δύναμη, και όμως όλοι είναι δυνατό να γίνουν αμφίχειρες.

   Μετάφραση (2006): Δημήτριος Λυπουρλής, Θεσσαλονίκη:Ζήτρος @greek‑language.gr

5. αδιάφορος, έτοιμος να πάρει είτε το ένα είτε το άλλο ανάμεσα σε δύο πράγματα

   ≈ συνώνυμα: ἀδιάφορος

Παράγωγα

• ἀμφιδεξίως (επίρρημα)

Συγγενικά

• ἀμφιδεξιότης

Πηγές

• ἀμφιδέξιος - Επιτομή του Λεξικού Λίντελ-Σκοτ, Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού, εκδ. Πελεκάνος, 2007), Ψηφίδες στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2012
• ἀμφιδέξιος - ΛΟΓΕΙΟΝ (αγγλικά, από το 2011) Λεξικά για την αρχαία ελληνική και λατινική γλώσσα (στα αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά, κ.λπ.) Πανεπιστήμιο του Σικάγου.