δοξεύω

Μεσαιωνικά ελληνικά (gkm)

Ετυμολογία

δοξεύω < (κληρονομημένο) αρχαία ελληνική τοξεύω με τροπή του [τ] σε [δ]

Ρήμα

δοξεύω (παθητική φωνή: δοξεύομαι)

1. (κυριολεκτικά, μεταφορικά) τοξεύω, ρίχνω βέλος

   ※  13ος/14ος αιώνας, Βέλθανδρος και Χρυσάντζα, ανωνύμου, στίχ. 698 (697-698)

   Εἰς τὸν βυθὸν τῆς λίμνης σου ἀπέσω κολυμβοῦσι
   μικρὰ-μικρὰ ἐρωτόπουλα· δοξεύουν, μέσα παίζουν.

   Εμμανουήλ Κριαράς, (επιμ.), Βυζαντινά Ιπποτικά Μυθιστορήματα, Αετός, Αθήνα 1955, σελ. 114

   ※  16ος αιώνας, ⌘ Ιωάννης Πικατόρος Ρίμα θρηνητική Εἰς τὸν πικρὸν καὶ ἀκόρεστον Ἅδην, στίχος 313 (311-314)

   • Βλέπεις ἐτοῦτον τὸ βαστῶ τὸ σιδερὸ δοξάρι
     καὶ τὴν σαΐτταν τὴν βαστῶ καὶ τὸ μαῦρο κοντάρι;
     Τοῦτα δοξεύουν βασιλεῖς, ἀφέντες καὶ ῥηγάδες·
     τοὺς δυνατοὺς πληγώνουσιν, τοὺς ἄπιαστους σκοτώνου

     Κριαράς Εμμανουήλ, Η «Ρίμα θρηνητική» του Ιωάννου Πικατόρου, Ακαδημία Αθηνών, Επετηρίς του Μεσαιωνικού Αρχείου Β' (1942), σελ. 29, 47

   • βλέπεις ἐτοῦτον τὸ βαστῶ τὸ σιδερὸ δοξάρι
     καὶ τὴν σαΐτταν τὴν βαστῶ καὶ τὸ μαῦρο κοντάρι,
     τοῦτα δοξεύουν βασιλεῖς, ἀφένταις καὶ ῥηγάδες,
     τοὺς δυνατοὺς πληγόνουσιν, τοὺς ἄπιαστους σκοτόνουν,

     Carmina Graeca medii aevi. Λειψία, Γερμανία: B. G. Teubner, εκδότης: Wilhelm Wagner, 1874, σελ. 233 @books.google.gr

   ※  16ος/17ος αιώνας Γεώργιος Χορτάτσης, Πανώρια, Πράξη Β', στίχ. 443 (443-445)

   Ἔρωτʼ, ἁποὺ μʼ ἐδόξεψες καὶ σκλάβο σου ἔκαμές με
   καὶ τόσες κακοριζικιὲς καὶ πόνους ἄξωσές με,
   κάμε περίσσα νὰ χαρῆς, σὰ δῆς τὸ σκοτωμό μου

   Εμμανουήλ Κριαράς, Γεωργίου Χορτάτση, Πανώρια. Κριτική έκδοση με εισαγωγή, σχόλια και λεξιλόγιο Εμμανουήλ Κριαρά, Βυζαντινή και Νεοελληνική Βιβλιοθήκη, Θεσσαλονίκη 1975, σελ. 106

   ※  16ος/17ος αιώνας Γεώργιος Χορτάτσης, Πανώρια, Πράξη Δ', στίχ. 374 (373-374)

   Ἔρωτα, ὑγιέ μου, τὸ λοιπὸ ἄγωμε, γύρεψέ τσι
   κιʼ ὅσο μπορεῖς ἀδυνατὰ σύρε καὶ δόξεψέ τσι·

   Εμμανουήλ Κριαράς, Γεωργίου Χορτάτση, Πανώρια. Κριτική έκδοση με εισαγωγή, σχόλια και λεξιλόγιο Εμμανουήλ Κριαρά, Βυζαντινή και Νεοελληνική Βιβλιοθήκη, Θεσσαλονίκη 1975, σελ. 167

2. (για μέλισσα) κεντρίζω

   ※  15ος αιώνας, Μπεργαδής, Ο απόκοπος, στίχ. 43 (43-46) @georgakas.lit.auth.gr

   K’ ἡ μέλισσα οὐκ ἔπαυεν πάντα νὰ μὲ δοξεύη
   καὶ τὸ δεντρὸν ἠρχίνησεν, ὡς εἶδα, νὰ σαλεύη,
   νὰ συχνοτρέμη, νὰ χαλᾶ, νὰ δείχνη κάτω νά ’ρθη
   κ’ ἐγώ τὸ φᾶν ἐσκόλασα καὶ ἀπὸ τοῦ φόβου ἐπάρθην.

   Στυλιανός Αλεξίου (επιμ.), Μπεργαδής, Απόκοπος. Η Βοσκοπούλα [Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη, ΠΟ 15], Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2002, σ. 7-42.

3. (μεταφορικά) ονειδίζω
4. (για δηλητήριο) δηλητηριάζω

Άλλες μορφές

• δοξεύγω
• δοξόβω
• τοξεύω

Συγγενικά

• δεξιώτης
• δοξάρι
• δοξάριν (και τα παράγωγά του)
• δοξεμένος
• δόξευμα
• δόξον
• δόξος
• δοξότης
• δοξιώτης

Σύνθετα

• καταδοξεύω

Ρηματικοί τύποι

• δοξεύουν
• δοξεύη
• ἐδόξεψες
• δόξεψέ
• δοξέψη

Πηγές

• Δημώδης Γραμματεία στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2015. Από τον Διγενή Ακρίτη (12ος αιώνας) έως την πτώση της Κρήτης (1669)
• δοξεύω -  Επιτομή του Λεξικού Κριαρά της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας (1100-1669). Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, [μονοτονικό σύστημα]. 
• δοξεύω σελ.186, Τόμος 5 & σελ.187, Τόμος 5 - Κριαράς, Εμμανουήλ. Λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας (1100-1669). Τόμοι Α'-ΙΗ'. (Τόμοι ΙΕ'-ΙΗ' επιμ. Ιωάννης Ν. Καζάζης) πολυτονικό σύστημα: τόμοι 1-5, μεταγραφή σε μονοτονικό: τόμοι 6-τέλος], pdf.Βιβλιογραφία.  Άπαντα Εμμανουήλ Κριαρά στην Πύλη για την ελληνική γλώσσα, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.