Παράρτημα:Ρήματα (πολωνικά)

Αυτή η σελίδα είναι ακόμη υπό κατασκευή

Τα ρήματα στην πολωνική γλώσσα κλίνονται κατά το γένος τον αριθμό και τον χρόνο. Έχουν τρεις βασικούς χρόνους

• Ενεστώτα
• Παρελθόντα
• Μελλοντικό

Αν και μοιάζουν αρκετά με τα ελληνικά έχουν τέσσερεις βασικές ιδιορρυθμίες σε σχέση με την νεοελληνική γραμματική:

• το "aspekt" (άποψη)
• το απαρέμφατο
• το σχηματισμό της παθητικής φωνής με το μόριο się
• τη διαφοροποίηση αρρενοπροσωπικής και μη αρρενοπροσωπικής μορφής

Aspekt

Τα περισσότερα ρήματα της πολωνικής γλώσσας (όπως και στις περισσότερες σλάβικες γλώσσες) έχουν δύο γραμματικούς τύπους. Χωρίζονται σε ρήματα:

• ατελή, που δηλώνουν, κατά κανόνα, ότι η ενέργεια διαρκεί ή επαναλαμβάνεται
• τετελεσμένα

Χοντρικά μπορούμε να παρουσιάσουμε αυτή τη διαφορά με τους δύο ρηματικούς τύπους της ελληνικής γραμματικής:

• πλένω(έπλενα, θα πλένω) - πλύνω (έπλυνα, θα πλύνω)
• τρέχω (έτρεχα, θα τρέχω) - τρέξω (έτρεξα, θα τρέξω)

Τα τετελεσμένα ρήματα σχηματίζονται:

• είτε με τη μετατροπή του θέματος:
  • otwierać (μη τετελεσμένο) - otworzyć, dawać (μη τετελεσμένο) - dać. Συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις τα σύνθετα ρήματα έχουν την τετελεσμένη και μη τετελεσμένη μορφή αντίστοιχη: oddawać (μη τετελεσμένο) - oddać
• είτε με την προσθήκη προθήματος (συνήθως κάποιας πρόθεσης) που μετατρέπει το ρήμα σε τετελεσμένο:
  • pić (μη τετελεσμένο) - wypić. Σε αυτές τις περιπτώσεις τις περισσότερες φορές μεταβάλλεται ελαφρά και η σημασία του ρήματος tępić (μη τετελεσμένο) - stępić, wytępić

Απαρέμφατο

Το απαρέμφατο είναι βασικό στοιχείο της πολωνικής γλώσσας. Χρησιμοποιείται για την καταχώρηση των ρημάτων στα λεξικά και για τον σχηματισμό περιφραστικών μορφών.

Χρόνοι

Ενεστώτας

Ο ενεστώτας εκφράζεται μόνο με τα ατελή ρήματα: czytam książkę - διαβάζω το (ένα) βιβλίο (τώρα το διαβάζω ή γενικά διαβάζω ένα βιβλίο)

Παρελθόντας

Για τη δημιουργία του παρελθόντος χρόνου χρησιμοποιούνται οι καταλήξεις:

γένος	α πρόσωπο	β' πρόσωπο	γ' προσωπο	α πρόσωπο	β' πρόσωπο	γ' προσωπο
αρσενικό	~łem	~łeś	~ł	~liśmy	~liście	~li
θηλυκό	~łam	~łaś	~ła	~łyśmy	~łyście	~ły
ουδέτερο	~ło	~ło	~ło

Παρελθόντα χρόνο δημιουργούν και τα ατελή και τα τετελεσμένα ρήματα.

Ο παρελθόντας χρόνος των ατελών ρημάτων αποδίδεται στα ελληνικά κυρίως με τον παρατατικό. Σε μερικές περιπτώσεις αποδίδεται με τον παρακείμενο.

Ο παρελθόντας χρόνος των τετελεσμένων ρημάτων αποδίδεται με τον αόριστο.

Στον παρελθόντα χρόνο είναι δυνατή η μεταφορά της κατάληξης σε οποιονδήποτε άλλον όρο της πρότασης (κυρίως με σκοπό τον τονισμό του άλλου όρου) και αντίστοιχη μετατροπή του ρήματος σε τρίτο πρόσωπο:

• (My) Gotowaliśmy wodę na herbatę. ((Εμείς) Βράσαμε νερό για τσάι)
• Myśmy gotowali wodę na herbatę. (Εμείς -όχι άλλοι- βράσαμε νερό για τσάι)

Μελλοντικός

Δεν υπάρχει αντιστοιχία του ελληνικού μορίου "θα" για τον σχηματισμό των μελλοντικών χρόνων.

Στα τετελεσμένα ρήματα η απλή μορφή σημαίνει και μελλοντικό χρόνο. Αποδίδεται στα ελληνικά κυρίως με τον στιγμιαίο μέλλοντα.

• Jerzy dziś przeczyta książkę. (Ο Γιέζι θα διαβάσει σήμερα το (ή ένα) βιβλίο)

Στα ατελή ρήματα ο μελλοντικός χρόνος σχηματίζεται με τον μελλοντικό χρόνο του βοηθητικού ρήματος "być" (είμαι) και τον αντίστοιχο τύπο του παρελθόντα χρόνου ή το απαρέμφατο του ρήματος. Αποδίδεται στα ελληνικά κυρίως με τον μέλλοντα διαρκείας:

• Jerzy, przez cały dzień, będzie czytał książkę. (Ο Γιέζι θα διαβάζει όλη μέρα το (ή ένα) βιβλίο)
• Jerzy, przez cały dzień, będzie czytać książkę. (Ο Γιέζι θα διαβάζει όλη μέρα το (ή ένα) βιβλίο)

Το μόριο się

Το μόριο się μετατρέπει το ρήμα σε παθητικό. Μπορεί να τοποθετηθεί είτε πριν είτε μετά το ρήμα. Μπορεί να αντικατασταθεί με το siebie. Μπορεί επίσης να μετατρέψει το ρήμα σε απρόσωπο: mówi się - λένε ή λέγεται.